Πολλές φορές έχουμε δημοσιεύσει ειδήσεις, σχετικές με την προμήθεια νέων μαχητικών αεροσκαφών, από ξένες χώρες, με αναφορά στο συνολικό κόστος του προγράμματος. Παρατηρώντας τα σχόλια σας, τόσο στην ιστοσελίδα μας, όσο και στο «Facebook», διαπιστώσαμε ότι, υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για τις τιμές και ερωτήματα, γιατί είναι τόσο υψηλές, πως διαμορφώνονται και τι περιλαμβάνουν. Με γνώμονα αυτές τις απορίες, συγκεντρώσαμε πληροφορίες, μιλήσαμε με στελέχη ελληνικών και ξένων αμυντικών βιομηχανιών, συνθέσαμε αυτά τα δεδομένα, τα καταγράψαμε και σας τα παρουσιάζουμε στο παρόν άρθρο, για να έχετε μια όσο το δυνατό πιο σφαιρική και αναλυτική εικόνα για το συνολικό κόστος προμήθειας μαχητικών αεροσκαφών.
Για αρχή κάποια παραδείγματα από το αρχείο ειδήσεων των «DefenceReview.gr»: Η Ινδία, για 36 Rafale, πλήρωσε $ 8,8 δισεκατομμύρια ($ 244,5 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος), η Αίγυπτος, για 24 Rafale, πλήρωσε $ 6 δισεκατομμύρια ($ 250 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος), ενώ το Κατάρ πλήρωσε περίπου $ 7,6 δισεκατομμύρια για 24 EuroFighter ($ 316,7 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος), άλλα τόσα για 24 Rafale και $ 6,2 δισεκατομμύρια για 36 F-15QA ($ 172,2 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος). Η Φιλανδία έχει προϋπολογίσει $ 11,5 δισεκατομμύρια για την προμήθεια 64 νέων μαχητικών αεροσκαφών ($ 180 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος), ενώ η Ελβετία, για την προμήθεια 40 μαχητικών αεροσκαφών, έχει προϋπολογίσει $ 8 δισεκατομμύρια ($ 200 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος).
Ένα πρώτος και βασικός διαχωρισμός που πρέπει να γίνει είναι αυτός του κόστους του αεροσκάφους (Aircraft Fly-Away Cost) και του κόστους του συστήματος του αεροσκάφους (Aircraft System Cost). To κόστος του αεροσκάφους περιλαμβάνει όλες τις δαπάνες που χρειάζεται να καταβληθούν για την βιομηχανική παραγωγή του αεροσκάφους: Την κατασκευή των δομικών τμημάτων του αεροσκάφους (όπως η άτρακτος και οι πτέρυγες), την αγορά των διαφόρων υπό-συστημάτων του αεροσκάφους (όπως οι καλωδιώσεις, το ραντάρ, οι αισθητήρες), την αγορά του κινητήρα, τα εργατικά κόστη, τα διάφορα αναλώσιμα υλικά και η ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία, τις δοκιμές, επίγειες και εναέριες, και ότι άλλες υπηρεσίες και υλικά προβλέπονται έτσι ώστε ένα αεροσκάφος να είναι πλήρως λειτουργικό, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του συμβολαίου, όταν βγει από τη γραμμή παραγωγής.
Το κόστος του συστήματος του αεροσκάφους προστίθεται στο κόστος του αεροσκάφους και έτσι προκύπτει η τελική τιμή. Το κόστους του συστήματος του αεροσκάφους περιλαμβάνει: (α) Το ποσοστό της δαπάνης έρευνας και ανάπτυξης του αεροσκάφους που αντιστοιχεί στον υπό παραγγελία αριθμό μαχητικών. Το συνολικό κόστος που κατέβαλε η κατασκευάστρια εταιρία για την ανάπτυξη του αεροσκάφους κατανέμεται, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, στο σύνολο των πραγματικών παραγγελιών, ενώ το υπόλοιπο κατανέμεται είτε στα δικαιώματα προαίρεσης, αν υπάρχουν, είτε στις πιθανές μελλοντικές πωλήσεις, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της εταιρίας. Όσες περισσότερες πωλήσεις για ένα αεροσκάφος, τόσο μειώνεται η επιβάρυνση της έρευνας και τεχνολογίας (β) Τις δαπάνες για την προμήθεια των όπλων του αεροσκάφους (βλήματα αέρος-αέρος, βλήματα αέρος-εδάφους, βόμβες κ.ά.) (γ) Το κόστος της σύμβασης εν συνεχεία υποστήριξης (Follow-On-Support), η οποία συμπεριλαμβάνει την αναγκαία ποσότητα ανταλλακτικών και τις υπηρεσίες που απαιτεί ο πελάτης για την υποστήριξη του αεροσκάφους και τη διατήρηση της διαθεσιμότητας του στόλου στο επιθυμητό επίπεδο για συγκεκριμένα χρόνια (5, 10 ή περισσότερα, ανάλογα με τις απαιτήσεις του πελάτη) (δ) Τις δαπάνες δημιουργίας νέων υποδομών η αναβάθμισης παλαιότερων, όπως νέα υπόστεγα στάθμευσης των αεροσκαφών, υπόστεγα υποστήριξης ή τις δαπάνες δημιουργίας εγχώριας γραμμής παραγωγής, εάν πρόκειται για συμπαραγωγή και (ε) Τις δαπάνες και τις υπηρεσίες εκπαίδευσης των χειριστών και των τεχνικών στο νέο μαχητικό αεροσκάφος.
Για να γίνει πιο κατανοητή η διαφορά μεταξύ του κόστους του αεροσκάφους και του κόστους του συστήματος του αεροσκάφους, ενδεικτικό είναι το πρόγραμμα της Ινδίας για την προμήθεια των 36 Rafale, το οποίο ανήλθε, όπως προείπαμε, στα $ 8,8 δισεκατομμύρια. Από το ποσό αυτό: (α) Τα $ 3,06 δισεκατομμύρια είναι το κόστος παραγωγής των 36 Rafale στις εγκαταστάσεις της HAL ($ 85 εκατομμύρια ανά αεροσκάφος) (β) Τα $ 1,721 δισεκατομμύρια είναι το κόστος μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, καθώς και οι δαπάνες της HAL για την προετοιμασία της γραμμής παραγωγής (εργοτάξιο, μηχανήματα κ.ά.), της εκπαίδευσης του προσωπικού και τα εργατικά και αναλώσιμα κόστη της βιομηχανικής διαδικασίας και απαιτεί το πρόγραμμα της παραγωγής (γ) Τα $ 1,906 δισεκατομμύρια είναι το κόστος της σύμβασης εν συνεχεία υποστήριξης των αεροσκαφών, δεκαετούς διάρκειας (δ) Τα $ 1,2 δισεκατομμύρια είναι το κόστος της δημιουργία δύο (2) αεροπορικών βάσεων και δύο (2) νέων κέντρων υποστήριξης και συντήρησης για τα 36 αεροσκάφη και (ε) Τα υπόλοιπα $ 913 εκατομμύρια είναι το κόστος της προμήθεια των όπλων για δύο (2) φόρτους μάχης ανά αεροσκάφος. Τελική τιμή ανά αεροσκάφος: $ 244,5 εκατομμύρια, δηλαδή 187,65% επιβάρυνση επί του κόστους του αεροσκάφους.
Συμπερασματικά, το ίδιο αεροσκάφος, στην ίδια διαμόρφωση μπορεί να έχει μεγάλες αποκλείσεις στην τιμή ανάλογα με το ύψος της παραγγελίας (όσο περισσότερα αεροσκάφη παραγγέλνονται, τόσο μικρότερο το κόστος του αεροσκάφους, λόγω των οικονομιών κλίμακας), τον τρόπο παραγωγής (η συμπαραγωγή προσφέρει το όφελος της μεταφοράς τεχνογνωσίας και τεχνολογίας, αλλά αυξάνει το κόστος του αεροσκάφους), την ποσότητα των οπλισμού (περισσότεροι φόρτοι ανά αεροσκάφος σημαίνει μεγαλύτερη δαπάνη ανά αεροσκάφος) και τη διάρκεια της σύμβασης εν συνεχεία υποστήριξης (περισσότερα χρόνια τεχνικής υποστήριξης σημαίνει και μεγαλύτερο κόστος).
Ένας άλλος παράγοντας, ο οποίος επηρεάζει την τελική τιμή ενός αεροσκάφους είναι το εάν το συγκεκριμένο αεροσκάφος προϋπάρχει στο οπλοστάσιο ή εισέρχεται για πρώτη φορά. Ένα νέο οπλικό σύστημα συνοδεύεται από αρχικά, πάγια κόστη, τα οποία όμως δεν επαναλαμβάνονται με μελλοντική προμήθεια. Για παράδειγμα εάν η Ελλάδα προμηθευόταν 10 επιπλέον F-16C/D Advanced Block.52+ Fighting Falcon, το τελικό κόστος ανά αεροσκάφος θα ήταν μικρότερο από το τελικό κόστος ανά αεροσκάφος των 30 της αρχικής παραγγελίας, διότι οι υποδομές υποστήριξης των αεροσκαφών του συγκεκριμένου τύπου προϋπάρχουν. Άρα δεν θα πληρώναμε ξανά τα κόστη της δημιουργίας υποδομής.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς το τελικό κόστος ενός μαχητικού αεροσκάφους, καθώς υπάρχουν πολλοί μεταβλητοί παράγοντες, όπως προαναφέραμε, οι οποίοι επηρεάζουν το τελικό κόστος, οι σημαντικότεροι εκ των οποίων είναι η ποσότητα της παραγγελίας και οι επιχειρησιακές ανάγκες του πελάτη, όπως αυτές εκφράζονται μέσω της ποσότητας των όπλων και του χρόνου διάρκειας της σύμβασης εν συνεχεία υποστήριξης.
Το σίγουρο είναι ότι αναλογικά το τελικό κόστος ανά μαχητικό αεροσκάφος αυξάνει με μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση με τον ρυθμό που αυξάνει το κόστος μιας φρεγάτας ή ενός άρματος μάχης. Ένας λόγος είναι η ίδια η φύση του μαχητικού αεροσκάφους. Ένα μαχητικό αεροσκάφος σχεδιάζεται πρωτίστως, αλλά όχι μόνο, για αερομαχίες, δηλαδή σχεδιάζεται για να αντιμετωπίσει ένα άλλο μαχητικό αεροσκάφος στον αέρα. Η διαρκής επιχειρησιακή ανάγκη κτίσης και χρήσης του ικανότερου και πιο αποτελεσματικού μαχητικού αεροσκάφους, έναντι του αντιπάλου, οδηγεί αναπόφευκτα σε διαρκή ανταγωνισμό, επένδυση στην τεχνολογία, άρα σε διαρκή αύξηση του τελικού κόστους.
Αυτό, σε συνδυασμό με την τάση τα μαχητικά αεροσκάφη να συνδυάζουν ικανότητες αέρος-αέρος και αέρος-εδάφους, προσβολής στόχων επιφανείας και αναγνώρισης, σημαίνει ενσωμάτωση περισσότερων υπό-συστημάτων, ηλεκτρονικών και αισθητήρων, στο ίδιο αεροσκάφος και ανάπτυξη ικανότερων και πιο περίπλοκων λογισμικών, κάτι που αυξάνει, εξ ορισμού, το τελικό κόστος. Όταν δε, όπως κάνει το Ισραήλ, μια χώρα αγοράζει ένα μαχητικό αεροσκάφος, αλλά θέλει να το επενδύσει με δικής τους ανάπτυξης υπό-συστήματα το κόστος αυξάνει, λόγω της ανάγκης πιστοποίησης των συστημάτων αυτών.
Η αγορά, η ένταξη σε υπηρεσία και χρήση ενός μαχητικού αεροσκάφους είναι μια ιδιαίτερα δαπανηρή υπόθεση. Παραγωγή, όπλα, υποδομές, χρήση, υποστήριξη είναι ένας κύκλος που απαιτεί και καταναλώνει τεράστια ποσά. Κάθε αγορά νέων μαχητικών αεροσκαφών, με μαθηματική ακρίβεια, γεννά επιτακτικές ανάγκες: Νέες εγκαταστάσεις πρέπει να κατασκευαστούν, παλαιές πρέπει να αναβαθμιστούν, ανταλλακτικά πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα συνεχώς και σε ικανούς αριθμούς και νέα εργαλεία υποστήριξης πρέπει να αγοραστούν για τους τεχνικούς. Όλα αυτά σημαίνουν δαπάνες. Άλλωστε είναι γνωστό ότι η άμυνα είναι ακριβή υπόθεση.
Για τη μεγάλη ανάγκη της ΠΑ για νέα μαχητικά αεροσκάφη και τι πραγματικά χρειαζόμαστε μπορείτε να διαβάσετε στα παρακάτω εκτενή αφιερώματα του «DefenceReview.gr»
Για το κόστος του F-15X και την επιλογή του Ισραήλ μπορείτε να διαβάσετε στο παρακάτω άρθρο
