Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος μας παρουσιάσαμε τα τεθωρακισμένα οχήματα μάχης και μεταφοράς προσωπικού του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ), τα οποία, κατά γενική ομολογία και παραδοχή, είναι παλαιά και ξεπερασμένα, από κάθε άποψη. Αργά ή γρήγορα ο ΕΣ θα αναγκαστεί είτε να προχωρήσει στην προμήθεια αριθμού νέων τεθωρακισμένων οχημάτων, με μεγάλο οικονομικό κόστος, είτε να αποκτήσει μεγαλύτερη ποσότητα μεταχειρισμένων οχημάτων, με μικρότερο κόστος απόκτησης συν το όποιο κόστος αναβάθμισης τους.
Ποια όμως είναι τα χαρακτηριστικά, τεχνικά και επιχειρησιακά, που θα πρέπει να έχει αυτό που λέμε «σύγχρονο τεθωρακισμένο όχημα»; Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εμπορικότητα των τεθωρακισμένων οχημάτων μάχης και μεταφοράς προσωπικού έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, σ’ ολόκληρο τον κόσμο, είτε μέσω την προμήθειας νέων οχημάτων, είτε μέσω της ριζικής αναβάθμισης των εν υπηρεσία οχημάτων. Σε κάθε περίπτωση το ενδιαφέρων επικεντρώνεται σε οχήματα με ισχύ πυρός, με ικανότητα αντίληψης και επίγνωσης της τακτικής κατάστασης και με υψηλό βαθμό επιβιωσιμότητας. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν ή θα πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα σύγχρονο τεθωρακισμένο όχημα.
Οπλισμός
Σε επίπεδο οπλισμού η καινοτομία που ενσωματώνουν πλέον σχεδόν όλα τα σύγχρονα τεθωρακισμένα οχήματα είναι οι τηλεχειριζόμενοι πύργοι (RCWS : Remote Control Weapon Station). Η υιοθέτηση των τηλεχειριζόμενων πύργων έγινε κατ’ ανάγκη, λόγω του περιορισμένου χώρου στο εσωτερικό του τεθωρακισμένου οχήματος, ο οποίος μειώνεται δραματικά με την υιοθέτηση πύργου μάχης ενός ή δύο ατόμων, με πυροβόλο 25-40 χιλιοστών ο οποίος συνοδεύεται και χώρο αποθήκευσης πυρομαχικών στο εσωτερικό. Επιπλέον, το πλήρωμα του πύργου χρειάζεται και προστασίας που σημαίνει απώλεια χώρου και από την οροφή του τεθωρακισμένου οχήματος.
Οι RCWS έρχονται να επαναφέρουν την ισορροπία μεταξύ οπλισμού και χώρου στο τεθωρακισμένο όχημα. Οι RCWS χρησιμοποιούν προηγμένους ηλεκτροπτικούς αισθητήρες και κάμερες ημέρας και νύχτας, κάτι που τους επιτρέπει να εκτελούν επιτυχημένες βολές ημέρα και νύχτα και υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Είναι τοποθετημένοι εξωτερικά του οχήματος, στην οροφή, και απαιτούν έναν χειριστή, στο εσωτερικό του τεθωρακισμένου οχήματος και μια θέση-σταθμό ελέγχου και χρήσης του RCWS.
Το πρώτο RCWS είναι το Protector της νορβηγικής Kongsberg, το οποίο υιοθετήθηκε από τον Αμερικανικό Στρατό και εγκαταστάθηκε στα οχήματα M-1126 Stryker, το 2002. Τα πλεονεκτήματα του είναι το χαμηλό του βάρος, σε σύγκριση μ’ έναν επανδρωμένο πύργο μάχης και η δυνατότητα του να εμπλέξει στόχους με τον χειριστή σε ασφάλεια, εντός του τεθωρακισμένου οχήματος. Τα μειονεκτήματα του είναι η περιορισμένη αντίληψη της τακτικής κατάστασης (Situation Awareness), η περιορισμένη ικανότητα εντοπισμού στόχου και η ανάγκη εξόδου από την ασφάλεια του τεθωρακισμένου οχήματος για τον ανεφοδιασμό του πολυβόλου.
Το επόμενο μεγάλο βήμα παρουσιάστηκε το 2009 από τη γερμανική κοινοπραξία PSM (KMW και Rheinmetall) επί του τεθωρακισμένου οχήματος Puma, το οποίο έχει υιοθετηθεί από το Γερμανικό Στρατό, ως αντικαταστάτης των Marder-1. Το Puma ενσωματώνει τον μη-επανδρωμένο πύργο Lance με κύριο πυροβόλο Mk.30-2/ABM των 30 χιλιοστών. Έκτοτε οι RCWS έχουν κερδίσει έδαφος και πλέον επιλέγονται ως κύριος οπλισμός των τεθωρακισμένων οχημάτων, αλλά και ως δευτερεύον οπλισμός των αρμάτων μάχης. Η πρώτη εφαρμογή των RCWS σε άρμα μάχης παρουσιάστηκε στο αμερικανικό M-1 Abrams, στην έκδοση M-1A1 TUSK (Tank Urban Survival Kit), η οποία αναπτύχθηκε από τα διδάγματα του Αμερικανικού Στρατού στον πόλεμο του Ιράκ. Η συλλογή TUSK επιτρέπει στον αρχηγό του άρματος να χειρίζεται το πολυβόλο των 12,7 χιλιοστών από το εσωτερικό του άρματος. Η εμπειρία χρήσης και τα οφέλη της συλλογής TUSK εφαρμόστηκε αργότερα και στους Protector.
Προστασία
Η θωράκιση, κάποτε συνώνυμο της προστασίας, είναι πλέον ένας μόνο κρίκος στην αλυσίδα της προστασίας ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Πλέον το ζητούμενο είναι η ισορροπία μεταξύ της ανάγκης για ισχυρή προστασία και της ανάγκης για ένα ευέλικτο τεθωρακισμένο όχημα με υψηλές κινητικές επιδόσεις. Μια νέα ανάγκη για την προστασία των τεθωρακισμένων οχημάτων, η οποία προέκυψε στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, είναι η προστασία από αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς (IED : Improvised Explosive Devises).
Η πρώτη αντίδραση της βιομηχανίας ήταν η ενίσχυση της προστασίας του τεθωρακισμένου οχήματος, αλλά πλέον η τάση είναι ο εντοπισμός και η εξουδετέρωση του IED πριν την έκρηξη. Το αποτέλεσμα είναι η ενίσχυση της θωράκισης από τη μια και η ανάπτυξη και εγκατάσταση, επί του τεθωρακισμένου οχήματος, συστημάτων παρεμβολής των IED, τα οποία παρεμβάλουν τη διαδικασία πυροδότησης του, συνήθως μέσω ραδιοσυχνοτήτων. Η απειλή των RPG αντιμετωπίστηκε με την προσθήκη επιπλέον ελαφριάς θωράκισης τύπου πλέγματος, η πρώτη εκ των οποίων αναπτύχθηκε από τη βρετανική BAE Systems για χρήση στο Ιράκ (Bar Armor).
Η γενικότερη τάση στην προστασία των τεθωρακισμένων οχημάτων είναι ολιστική, δηλαδή πλέον η προστασία των τεθωρακισμένων οχημάτων σχεδιάζεται με πολλαπλά επίπεδα προστασίας, έτσι ώστε να εξουδετερωθεί η κύρια απειλή, για παράδειγμα το πλήγμα από ένα αντιαρματικό σύστημα, αλλά και να μειωθούν στο μέγιστο δυνατό τα αποτελέσματα ενός πλήγματος, εφόσον επέλθει. Οι IED αντιμετωπίστηκαν και αντιμετωπίζονται με την προσθήκη επιπλέον θωράκισης στο δάπεδο του τεθωρακισμένου οχήματος, την υιοθέτηση νέων, ανθεκτικότερων (ασφαλέστερων) καθισμάτων και την αλλαγή στην εσωτερική εργονομία του τεθωρακισμένου οχήματος όπως η μεταφορά της αποθήκης πυρομαχικών σε ασφαλέστερο σημείο και η εγκατάσταση προστατευτικού πλέγματος (Spall Liner) για την προστασία από τα θραύσματα.
Εκτός των παθητικών συστημάτων προστασίας υπάρχει έντονη τάση επένδυσης και στα ενεργητικά συστήματα προστασίας, από το χαμηλότερο ως το ανώτερο επίπεδο απειλής. Για παράδειγμα έχουν αναπτυχθεί συστήματα ακουστικού εντοπισμού πυρών, τα οποία, σε κλάσματα του δευτερολέπτου, εντοπίζουν την ακριβή θέση εκτόξευσης του εχθρικού πυρ. Στη συνέχει το τεθωρακισμένο όχημα στρέφει το πυροβόλο του και προσβάλει το σημείο ή εκτοξεύει βομβίδες παραγωγής καπνού. Τα συστήματα ακουστικού εντοπισμού πυρών μειώνουν στο ελάχιστο δυνατό το χρόνο αντίδρασης του φίλιου τεθωρακισμένου οχήματος κατά μιας απειλής, συνεπώς αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης του.
Ένα άλλο ενεργητικό σύστημα προστασίας είναι τα συστήματα παρεμβολών (Soft-Kill), τα οποία είναι σε θέση να παρεμβάλουν τα συστήματα ανίχνευσης των κατευθυνόμενων αντιαρματικών βλημάτων. Και φυσικά υπάρχουν τα ενεργητικά συστήματα αυτοπροστασίας (Hard-Kill), η χρήση των οποία αρχίζει να γενικεύεται. Για τα ενεργητικά συστήματα αυτοπροστασίας των τεθωρακισμένων οχημάτων και των αρμάτων μάχης έχουμε αναρτήσει σχετικό άρθρο, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο:
Τα ενεργητικά συστήματα αυτοπροστασίας αναπτύχθηκαν κυρίως με το βλέμμα στις επιχειρήσεις εντός κατοικημένων περιοχών, εκεί δηλαδή που ο χρόνος αντίδρασης κατά μιας απειλής, όπως είναι τα φορητά RPG, είναι ελάχιστος. Ωστόσο, πλέον η χρήση τους δεν περιορίζεται μόνο στις επιχειρήσεις εντός πόλεων, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε επιχειρήσεις καταστολής ανταρτικών δυνάμεων, σε ορεινές περιοχές, ή σε συμβατικές επιχειρήσεις τεθωρακισμένων δυνάμενων σε ανοικτό πεδίο. Σοβαρό μειονέκτημα των ενεργητικών συστημάτων αυτοπροστασίας αποτελεί η αδυναμία τους να ανταποκριθούν σε επιθέσεις κορεσμού, δηλαδή σε επιθέσεις από πολλαπλά αντιαρματικά βλήματα από διαφορετικές κατευθύνσεις, ιδιαίτερα στην κατακόρυφο (Top Attack).
Επίγνωση της τακτικής κατάστασης και πληροφορίες
Ίσως η σημαντικότερη τάση για ένα σύγχρονο τεθωρακισμένο όχημα είναι η ψηφιακή παράμετρος, δηλαδή η επίγνωση του περιβάλλοντος πεδίου μάχης. Αυτό επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση ενός ολοκληρωμένου και διασυνδεμένου συστήματος πανοραμικών καμερών, σε συνδυασμό με προηγμένο λογισμικό το οποίο λαμβάνει όλα τα δεδομένα, τα επεξεργάζεται και τα προβάλει ως μια ολοκληρωμένη εικόνα. Έτσι το πλήρωμα και η Ομάδα Πεζικού γνωρίζουν επακριβώς τι συμβαίνει στο πεδίο μάχης: Που είναι οι εχθρικές δυνάμεις και που οι φίλιες. Έτσι γνωρίζει που πρέπει να αποβιβαστεί με ασφάλεια και που θα πρέπει να κινηθεί για να αποκτήσει το τακτικό πλεονέκτημα έναντι του εχθρού.
Οι πανοραμικές κάμερες συνδυάζονται πλέον και με πολύ-φασματικά συστήματα επιτήρησης, τα οποία προσδίδουν στο τεθωρακισμένο όχημα ικανότητα ακριβούς αναγνώρισης. Υπάρχουν και τα αυτόματα συστήματα εντοπισμού στόχων, τα οποία ενημερώνουν, έγκαιρα και με ακρίβεια, το πλήρωμα για τις θέσεις που κατέχει ο εχθρός, άρα επιτρέπουν στο φίλιο τεθωρακισμένο όχημα το πλεονέκτημα της πρώτης προσβολής. Θα πρέπει τέλος να σημειώσουμε και το καινοτόμο πρόγραμμα του Αμερικανικού Στρατού για την ανάπτυξη ενός συστήματος απεικόνισης δεδομένων επί της κάσκας για τα πληρώματα των αρμάτων μάχης και των τεθωρακισμένων οχημάτων.
Το σύστημα αναπτύσσουν η Honeywell και το Κέντρο Χερσαίων Συστημάτων της Διοίκησης Έρευνας, Ανάπτυξης και Μηχανικής του Αμερικανικού Στρατού (US Army Research, Development and Engineering Command). Το υπό ανάπτυξη σύστημα χρησιμοποιεί υψηλής ανάλυσης αισθητήρες επαύξησης της επίγνωσης της τακτικής κατάστασης σ’ όλο το τόξο των 360ο. Επίσης χρησιμοποιεί προηγμένα συστήματα ζεύξης δεδομένων και επικοινωνιών με UAV στην πέριξ περιοχή που δρα το όχημα. Όλα αυτά τα δεδομένα τα έχει μπροστά στα μάτια του το πλήρωμα του τεθωρακισμένου οχήματος ή τους άρματος μάχης. Έτσι, ανά πάσα στιγμή το πλήρωμα γνωρίζει με ακρίβεια ότι συμβαίνει πέριξ του οχήματος ή σε απόσταση.
Καρδιά του συστήματος είναι ένα σύνολο σταθεροποιημένων, επί του οχήματος, καμερών, με πεδίο όρασης το εμπρός τόξο του οχήματος. Οι εικόνες που συλλέγουν απεικονίζονται στα μάτια του οδηγού επί δύο ολογραφικών οπτικών βοηθημάτων, τα οποία είναι ασφαλή και δεν δημιουργούν ναυτία στον οδηγό. Ομοίως, κάμερες είναι τοποθετημένες στα πλευρά και στο πίσω μέρος του οχήματος, αλλά ο οδηγός δεν μπορεί να έχει ταυτόχρονα τέσσερις εικόνες από τέσσερα διαφορετικά σημεία του οχήματος. Ο οδηγός θα έχει εικόνα από μια κατεύθυνση (εμπρός, πίσω, δεξιά ή αριστερά), αλλά θα μπορεί να εναλλάσσει το τι βλέπει έτσι ώστε να έχει πλήρη εικόνα. Εναλλακτικά ο οδηγός μπορεί να έχει την εικόνα μπροστά από το όχημα, ο πυροβολητής από ένα από τα πλευρά και ο αρχηγός του πληρώματος να βλέπει στο πίσω τόξο του οχήματος.
Εξίσου σημαντική είναι και η ικανότητα-δυνατότητα που μπορούν να έχουν πλέον τα τεθωρακισμένα οχήματα στον τομέα της διαβίβασης και ανταλλαγής πληροφοριών με φίλια οχήματα ή άλλα μέσα (άρματα μάχης, πυροβόλα), ακόμα και με μαχητικά αεροσκάφη, μέσω συστημάτων ζεύξης δεδομένων (Data Link). Πολύ σημαντική ικανότητα η οποία επιτρέπει στις φίλιες δυνάμεις να χρησιμοποιήσουν το κατάλληλο μέσο, ανάλογα με τη φύση της απειλής. Για παράδειγμα εάν ένα τεθωρακισμένο όχημα βρεθεί μπροστά σε έναν εχθρικό Ουλαμό Αρμάτων Μάχης (ΟΥΜΑ), προφανώς δεν θα μπορέσει να τον αντιμετωπίσει. Μπορεί όμως να διαβιβάσει την εικόνα στο ανώτερο κλιμάκιο και να αποσταλεί μια φίλια ΟΥΜΑ ή να ζητηθεί αεροπορική υποστήριξη από επιθετικά ελικόπτερα, UAV ή μαχητικά αεροσκάφη.
Η ελληνική πραγματικότητα
Δυστυχώς τίποτα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά-δυνατότητες δεν μπορούμε να βρούμε στα ελληνικά τεθωρακισμένα οχήματα, κάτι που είναι μεγάλο μειονέκτημα για το Πεζικό. Δυστυχώς τα τεθωρακισμένα οχήματα του ΕΣ είναι ξεπερασμένα, τεχνολογικά και επιχειρησιακά, χωρίς ισχύ πυρός, ικανή θωράκιση και με σχεδόν μηδενικές δυνατότητες καταγραφής και επίγνωσης της τακτικής κατάστασης. Η κατάσταση που επικρατεί στα τεθωρακισμένα οχήματα του ΕΣ απαιτεί άμεση δράση, είτε με την προμήθεια νέων τεθωρακισμένων (λύση με υψηλό κόστος, σε μια εποχή που οι αμυντικές δαπάνες είναι πολύ περιορισμένες), είτε με την προμήθεια μεταχειρισμένων τεθωρακισμένων οχημάτων (οικονομική λύση).
Στον τομέα την προμήθεια μεταχειρισμένων τεθωρακισμένων οχημάτων έχει επανέλθει στο προσκήνιο το ζήτημα της προμήθειας των M2 Bradley. Δεν είναι η πρώτη φορά που τίθεται θέμα προμήθεια των M2 Bradley, αλλά κατά την πρώτη επαφή η προμήθεια τους κρίθηκε ασύμφορη λόγω παλαιότητας τους, καθώς τα οχήματα απαιτούσαν άμεσα ανακατασκευή και εκτεταμένου όγκου τεχνικές παρεμβάσεις για να έρθουν στην επιθυμητή και λειτουργική κατάσταση. Πλέον αναζητούνται M2 Bradley σε καλύτερη κατάσταση έτσι ώστε να ελαττωθεί το απαιτούμενο οικονομικό κόστος και να προχωρήσει το συντομότερο δυνατό η απόκτηση τους.
Το πρώτο μέρος του αφιερώματος μας, στα τεθωρακισμένα οχήματα του ΕΣ, μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο:
Για την ιστορική εξέλιξη των μηχανοκίνητων και τεθωρακισμένων δυνάμεων, με επίκεντρο τη σοβιετική, την αμερικανική και την ισραηλινή προσέγγιση μπορείτε να διαβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο:
