Μέγα γάρ τὸ τῆς θαλάσσης κράτος. σκέψασθε δέ· εἰ γὰρ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν; καὶ νῦν χρὴ ὅτι ἐγγύτατα τούτου διανοηθέντας τὴν μὲν γῆν καὶ οἰκίας ἀφεῖναι, τῆς δὲ θαλάσσης καὶ πόλεως φυλακὴν ἔχειν, Η κυριαρχία στην θάλασσα είναι τεράστιο πλεονέκτημα. Σκεφθείτε! Αν ήμασταν νησί, ποιοί θα ήσαν πιο απρόσβλητοι από εμάς; Απ᾽ αυτό πρέπει να εμπνευσθούμε και να αποφασίζομε σαν να είμαστε νησιώτες. Ας εγκαταλείψομε τα εξοχικά και τα κτήματά μας κι ας στρέψομε όλη μας την προσπάθεια στην υπεράσπιση της πολιτείας μας και της θαλασσοκρατορίας μας. –
Περικλής. ( Ἱστορίαι Θουκυδίδου 1.142.1-1.143.5)
Γράφει ο Δρ Θεόδωρος Γ. Κωστής
Τα λόγια του Περικλή ηχούν αλήθειες ανά τους αιώνες για την στρατιωτική στρατηγική στην θάλασσα. Ο αθηναίος στρατηγός του 5ου αιώνα π.Χ. είχε δίκιο όταν επιχειρηματολογούσε ότι πραγματικά είναι μεγάλο πλεονέκτημα η κυριαρχία στην θάλασσα. Μέσω της εξιστόρησης του Θουκυδίδη, στο Ιστοριών 1.143.5, μαθαίνουμε ότι ο Περικλής προέτρεπε τότε τους αθηναίους να σκεφτούν διαφορετικά, ότι αν ήταν νησιώτες τότε ποιοί θα ήσαν πιο απρόσβλητοι από αυτούς και συλλογικά παρακινώντας τους να εγκαταλείψουν τα προσωπικά τους αγαθά και να στρέψουν όλη τους την προσπάθεια στην υπεράσπιση της πολιτείας και της θαλασσοκρατορίας τους [1].
Οι γενικές αρχές της υπεράσπισης της πατρίδας μας βάσει του Περικλή είναι ορθές, ανέκαθεν η ισχύς στην θάλασσα έπρεπε να είναι απόλυτη προτεραιότητα και ανάγκη για την Ελλάδα, αλλά όπως είναι αναμενόμενο οι τεχνολογικές εξελίξεις και τα στρατιωτικά δόγματα έχουν αλλάξει ρητά από τις τότε συμβουλές για τον πόλεμο στην θάλασσα και τις παράκτιες περιοχές που εξιστορούνται στον Θουκυδίδη.
Αδιαμφισβήτητα ανά τους αιώνες έως σήμερα ο πόλεμος στην θάλασσα έχει αλλάξει αρκετά. Όμως ακόμη από την εποχή του Περικλή τα κύρια γρανάζια αυτών των αλλαγών ήταν η γνώμη για την δημιουργία των κατάλληλων πολεμικών πλοίων και η χρηματοδότηση τους.
Φυσικά όλες αυτές οι αλλαγές είχαν ως κύριο σκοπό την απόκτηση ενός πλεονεκτήματος για την αύξηση των πιθανοτήτων της νίκης έναντι στον αντίπαλο, όπως την αλλαγή από τα ιστία στον ατμό, από τα κανόνια στους κατευθυνόμενους πυραύλους και την αναβάθμιση του υποβρύχιου όπλου σε κύρια επιθετική μονάδα του στόλου.
Βέβαια μερικά δόγματα έμειναν αμετάβλητα ως σήμερα, όπως η αποφυγή της προσέγγισης ενός πλοίου επιφανείας σε απόσταση κρούσης από μια μονάδα επάκτιας πυροβολαρχίας καθώς επίσης και ότι οι ανοχύρωτες παράκτιες πυροβολαρχίες μπορούν να εξουδετερωθούν πολύ εύκολα. Όποτε αυτή η αρχή έπρεπε για κάποιο λόγο να παραβιαστεί, τότε τα πλοία ή οι πυροβολαρχίες είχαν υποστεί τεράστιες ζημιές. Άλλωστε για αυτό το λόγο και ο Καθ. κ. Κ. Γρίβας επιχειρηματολογεί για τον συνδυασμό συστημάτων πυροβολικού με υπόγειες υποδομές κάλυψης & απόκρυψης όπως και πολλαπλών στομίων εξαπόλυσης πυρός για την δυνατότητα εναλλαγής θέσεως βολής προς εξαπάτηση και προστασία από τα εχθρικά πυρά [2].
Πάντοτε με κάθε νέα τεχνολογική εξέλιξη και κάθε νέα ιδέα για μια καλύτερη στρατηγική στο ναυτικό θέατρο επιχειρήσεων υπήρξε και η αντίστοιχη δημιουργία δογμάτων και αντι-δογμάτων, δηλαδή η σύσταση μονάδων προβολής ισχύος και αντίμετρων απαγόρευσης αυτής της δυνατότητας [2][3][4]. Οι σημαντικές περίοδοι που χαρακτηρίζονται από την επικράτηση μιας συγκεκριμένης τεχνολογίας μετά την εποχή των γαλέρων είναι οι εξής:
1. 1550-1873 Η εποχή των ιστιοφόρων.
Η ωφέλιμη εμβέλεια ήταν περίπου στα 800 μέτρα, άρα τα πλοία έπρεπε να πλησιάσουν πάρα πολύ αναμεταξύ τους. Μετά την ανταλλαγή των κανονιοβολισμών επακολουθούσε η έφοδος στο αντίπαλο πλοίο με σπαθιά και μουσκέτα. Παράλληλα μπορεί να υπήρχαν και ακροβολιστές (ελεύθεροι σκοπευτές) για την στόχευση των ανώτερων αξιωματικών του αντίπαλου πλοίου. Ριζοσπαστικές τακτικές που ξέφευγαν από την κλασσική αναμέτρηση των ship-of-the-line είχαν αποδειχθεί νικηφόρες, όπως ο ελιγμός του Ναύαρχου Νέλσων στην Μάχη του Τραφάλγκαρ την 21η Οκτωβρίου 1805.
Επίσης από τότε είχε αποδειχθεί ότι τα πλοία είναι καθαρά επιθετικά όπλα που προφανώς πολεμούν εν κινήσει και ότι απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν ως στατική γραμμή άμυνας, όπως στην καταστροφή του γαλλικού στόλου που είχε πάρει θέση ακίνητης άμυνας στον κόλπο του Αμπουκίρ, στην Ναυμαχία του Νείλου (1-3 Αυγούστου, 1798).
Η συγκέντρωση πυρός είχε πολύ σημαντικό ρόλο, είτε προερχόταν από δύο πλοία εναντίων ενός, είτε σε μια μονομαχία ενός δίκροτου με ένα τρίκροτο που πάντοτε νικούσε το τελευταίο λόγω των περισσότερων κανονιών.
Επίσης σημαντικό ρόλο είχε και η χρήση πυρπολικών από τους άγγλους, τους κινέζους και τους έλληνες ναυμάχους. Η εποχή των ιστιοφόρων τελειώνει το 1873 με την καθέλκυση του HMS Devastation που ήταν το πρώτο θωρακισμένο πλοίο χωρίς ιστία.
2. 1874-1916 Η εποχή των μεγάλων κανονιών
Στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν η δημιουργία μεγαλύτερων ναυτικών κανονιών έφερε την εμβέλεια τους αρχικά στα 13 με 16 χιλιόμετρα και έπειτα στα 22 με 27 χιλιόμετρα, τότε και το δόγμα του πόλεμου την θάλασσα άλλαξε σε ολοκληρωτικό βαθμό. Τώρα υπήρχαν θωρακισμένα πλοία που μπορούσαν να διατηρήσουν μια αρκετά μεγάλη ταχύτητα πλεύσης στους 23 κόμβους (23 knots – 43Km/h). Η ταυτότητα του πολεμικού ναυτικού ως καθαρά επιθετικό όπλο αποδείχθηκε για ακόμη μια φορά με τον «Αβέρωφ» του Κουντουριώτη να κυνηγάει και να επιφέρει μεγάλες καταστροφές στον παρωχημένο τουρκικό στόλο στην Ναυμαχία της Έλλης (3-16 Δεκεμβρίου 1912) και την Ναυμαχία της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913). Βέβαια τότε ο Κουντουριώτης στους ελιγμούς του ορθώς δεν είχε πλησιάσει αρκετά τις τουρκικές πυροβολαρχίες για να προστατέψει το πλοίο του.
Χαρακτηριστικός στρατηγιστής του ναυτικού πολέμου εκείνης της εποχής ήταν ο Alfred Thayer Mahan (1840-1914) με το βιβλίο του «The Influence of Sea power upon History: 1660-1783» που πρωτοεκδόθηκε το 1890. Χαρακτηριστικό ορόσημο για τις βάσεις για την αλλαγή αυτής της στρατηγικής ήταν η Ναυμαχία της Γιουτλάνδης.
3. 1916-1938 Η πρώτη εποχή της απόφασης για τον μελλοντικό πόλεμο
Η ευκαιρία για την απόδειξη των θεωριών του Mahan ήρθε το 1916 με την μεγάλη ναυμαχία της Γιουτλάνδης (Jutland). Δυστυχώς η πρόβλεψη του Mahan ότι οι μελλοντικές ναυμαχίες θα είναι καθοριστικής σημασίας με ένα νικητή και ένα χαμένο δεν ευοδώθηκαν. Συγκεκριμένα και η Αγγλία αλλά και η Γερμανία θεώρησαν τους εαυτούς τους νικητές ενώ η αντικειμενική κρίση του αποτελέσματος ήταν ότι καμία πλευρά δεν μπορούσε να δηλώσει ότι είχε νικήσει.
Τώρα με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1918 υπήρξε μια μεγάλη αναθεωρητική κίνηση για την ολιστική αναθεώρηση της θεωρίας που διέπει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα το θέατρο επιχειρήσεων στη θάλασσα. Υπήρξαν αρκετοί πρωτοπόροι της νέας σκέψης για την καινοτομία της διεξαγωγής «αεροναυτικών επιχειρήσεων» που υποσχόταν τις μεγαλύτερες πιθανότητες για νικηφόρο αποτέλεσμα, ιδέες που όμως εύρισκαν εξαιρετικά μεγάλη αντίσταση για την υιοθεσία τους από το καθιερωμένο στρατιωτικό σύστημα.
Χαρακτηριστικά το 1921 πρωτοεκδόθηκε το πόνημα του ιταλού στρατηγού Giulio Douhet που επιχειρηματολογούσε τον τεράστιο ρόλο που θα διατελέσει η πολεμική αεροπορία σε μελλοντικούς πολέμους. Επιπροσθέτως οι σκέψεις του Douhet έβρισκαν ένθερμους οπαδούς στην Αμερική τον William Mitchell και τον Trenchard στην Αγγλία.
Ειδικότερα στην Αγγλία αμέσως μετά το τέλος του WWI υπήρξε η εφαρμογή αυτών των ριζοσπαστικών ιδεών για τη χρήση των αεροσκαφών σε ναυτικές επιχειρήσεις και έτσι κατασκευάστηκε το πρώτο αεροπλανοφόρο του Ηνωμένου Βασιλείου (HMS Argus, 1918). Σε αυτή την εποχή, το 1938, κατασκευάστηκε και το HMS Ark Royal που θα συνεισέφερε στον μέγιστο βαθμό σε μια μεγάλη ναυτική νίκη στην Μάχη του Ατλαντικού που περιλαμβάνεται στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Αντιθέτως στην Γερμανία η έμφαση δόθηκε στην αντιμετώπιση των γαλλικών θωρηκτών της κλάσης Richelieu με την ναυπήγηση του θωρηκτού Bismarck από το γερμανικό πολεμικό ναυτικό (Kriegsmarine). Αναλυτικά από το 1916 και μετά η γερμανική στρατηγική αποφάσισε να ναυπηγήσει την Bayern Class με μόνο ένα σημαντικό πλοίο (SMS Bayern, σε υπηρεσία το 1916) από τα τέσσερα, την κλάση Scharnhorst (Gneisenau σε υπηρεσία το 1938, Scharnhorst σε υπηρεσία το 1939,) και την κλάση Bismarck (Bismarck σε υπηρεσία το 1940, Tirpitz σε υπηρεσία το 1941).
3. 1939-1982 Η εποχή του αεροπλανοφόρου και η αρχή του υποβρυχίου
Η σύγκρουση της παλιάς τάξης που ευνοούσε την κατασκευή τεράστιων θωρηκτών για τον έλεγχο της θάλασσας (ανάσχεση εχθρικών νηοπομπών, καταστροφή του εχθρικού στόλου σε μια ναυμαχία καθοριστικής σημασίας και εκτέλεση ναυτικών αποκλεισμών) ήρθε σε σύγκρουση με το νέο δόγμα των αεροναυτικών επιχειρήσεων στην Μάχη του Ατλαντικού και την αμφισβήτηση του δόγματος του ναυτικού αποκλεισμού. Για αντίμετρο η Γερμανία χρησιμοποίησε το όπλο του υποβρυχίου με μεγαλύτερη επιτυχία από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Γενικότερα οι Σύμμαχοι πέτυχαν μια στρατηγική νίκη χρησιμοποιώντας το πολεμικό αλλά και εμπορικό ναυτικό τους με επιθετικό τρόπο και με απώτερο σκοπό το σπάσιμο του γερμανικού ναυτικού αποκλεισμού για την μεταφορά εφοδίων μέσω νηοπομπών, πάλι αντίθετα με τον Mahan. Πια ήταν γεγονός ότι μια καινούργια μορφή ναυτικού πολέμου είχε δημιουργηθεί με κύρια πηγή την τεχνολογία.
Για παράδειγμα η ταχύτητα των πλοίων επιφανείας μιας νηοπομπής ήταν πολύ μεγαλύτερη των γερμανικών υποβρυχίων που προσπαθούσαν να επιβάλλουν τον αποκλεισμό των νηοπομπών μέσω του τορπιλισμού. Για αντίμετρα ο στολίσκος των γερμανικών υποβρυχίων υιοθέτησε τις τακτικές της αγέλης λύκων (wolfpack), όπου πληροφορίες από το αρχηγείο του Ναύαρχου Dönitz στέλνονταν στα υποβρύχια μέσω κωδικοποίησης enigma για το μελλοντικό σημείο που υπήρχε η εκτίμηση ότι θα ήταν τα συμμαχικά πλοία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν μια μορφή δικτυοκεντρικής επιχείρησης όπου εάν ένας ικανοποιητικός αριθμός υποβρυχίων μπορούσε να συγκεντρωθεί στην τοποθεσία μιας συμμαχικής νηοπομπής, τότε εκδηλωνόταν και η αντίστοιχη επίθεση.
Παράλληλα στην επιφάνεια της θάλασσας η ναυαρχίδα του Kriegsmarine KMS Bismarck αχρηστεύθηκε από τορπίλες που εκτοξεύτηκαν από τα διπλάνα Fairy Swordfish από το αεροπλανοφόρο HMS Ark Royal, ενώ λίγο μετά το γερμανικό θωρηκτό καταστράφηκε από τον αγγλικό στόλο.
Οι τακτικές στο ναυτικό θέατρο επιχειρήσεων πια ευνοούν την απομακρυσμένη κρούση των αντίπαλων δυνάμεων από αεροπλανοφόρα που βρίσκονταν εκτός εμβέλειας καθώς και τη διασπορά ή την συγκέντρωση δυνάμεων ανάλογα με την αποστολή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η επίθεση στο Pearl Harbour (1941) και η Ναυμαχία του Midway (1942) καθώς και οι ναυτικές αψιμαχίες στο θέατρο επιχειρήσεων του Ειρηνικού Ωκεανού.
Φυσικά το αεροπλανοφόρο σήμερα είναι ακόμη ένα ισχυρό ναυτικό όπλο, όμως έχει περισσότερη σημασία για τους στρατηγικούς σκοπούς των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής ή και του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως είχε αποδειχθεί και από τον Πόλεμο των Φώκλαντς (2 Απριλίου – 14 Ιουνίου 1982). Ειδικότερα η ναυτική μάχη στα Φώκλαντς φέρνει διδάγματα για την αλλαγή της μάχης στην θάλασσα με αρκετά νευραλγικά πλοία του αγγλικού στόλου, όπως τα αεροπλανοφόρα, να μένουν εκτός βεληνεκούς για προστασία ενώ τα άλλα αγγλικά πλοία που προσέγγισαν τις νήσους, αφού έπρεπε να αποβιβάσουν στρατιωτικά τμήματα και εφόδια, δέχθηκαν καταστροφικές επιθέσεις από την πολεμική αεροπορία της Αργεντινής.
Χαρακτηριστικό περιστατικό του μεγάλου κινδύνου για τα πλοία επιφανείας ήταν η βύθιση του καταδρομικού General Belgrano από το πυρηνικό υποβρύχιο HMS Conqueror. γεγονός που ανάγκασε τον στόλο της Αργεντινής να επιστρέψει στους λιμένες της και να μην εμπλακεί ξανά στις επόμενες αψιμαχίες.
Από τα τέλη του 1960 αρχίζει η εισαγωγή πυραύλων σε καταδρομικά πλοία και το 1969 αρχίζει η έρευνα για το πρόγραμμα AEGIS.
Παράλληλα το 1973 υπάρχει ένα σημαντικό βήμα στις ικανότητες των UAV με τα ισραηλινά Mastiff και IAA Scout. Ειδικότερα το Mastiff θεωρείται ως το πρώτο μοντέρνο UAV ενώ και τα δύο παραπάνω είδη μη-επανδρωμένων εναέριων πλατφόρμων προσφέρουν ένα άλμα στις δυνατότητες καταστατικής επίγνωσης (situational awareness) σε πραγματικό χρόνο για το πεδίο της μάχης. Επίσης το 1982 το Ισραήλ επικρατεί του συριακού στρατού στην Μάχη της Jezzine στον Λίβανο με την ευρεία χρήση μη-επανδρωμένων πλατφόρμων.
Αν και τα αντιτορπιλικά κατευθυνόμενων πύραυλων (guided missile destroyers) κλάσης Charles F. Adams που καθελκύστηκαν το 1958 και υπηρέτησαν και στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό σχεδιάστηκαν με τεχνολογία αιχμής για τη δεκαετία του 1950, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 είχε αρχίσει να είναι σαφές στο Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό ότι αυτά τα αντιτορπιλικά δεν ήταν προετοιμασμένα για να αντιμετωπίσουν σύγχρονες αεροπορικές επιθέσεις και κατευθυνόμενους πυραύλους.
Για να μειώσει αυτή την ευπάθεια, το Ναυτικό των ΗΠΑ ξεκίνησε το πρόγραμμα Αναβάθμισης Νέας Απειλής (New Threat Upgrade – NTU), παρόπλισε τα παραπάνω αντιτορπιλικά του και τα πούλησε στην Ελλάδα (USS Semmes DDG18 (1962) σε Κίμων D218 (1991), USS Wadell DDG24 (1964) σε Νέαρχος D219 (1992), USS Joseph Strauss DDG16 (1963) σε Φορμίων D220 (1992) και USS Berkeley DDG15 (1962) σε Θεμιστοκλής D221 (1992)).
4. 1983-1996 Η εποχή των καταδρομικών με κατευθυνόμενους πυραύλους
Η εξέλιξη της τεχνολογίας αλλάζει για ακόμη μια φορά ριζικά τις δυνατότητες των πολεμικών πλοίων. Η προέκταση ισχύος στη ξηρά ενισχύεται με μια πολύ μεγάλη εμβέλεια από κατευθυνόμενους πύραυλους cruise, επίσης τώρα πια υπάρχει δυνατότητα χειρουργικής επέμβασης ακριβείας σε χερσαίους στόχους ενώ αυτή με αυτή τη νέα κλάση των Guided Missile Cruisers, ένα τέτοιο καταδρομικό εμπεριέχει αρκετή ισχύ πυρός για να βυθίσει αρκετά εχθρικά πλοία καθώς και αναβαθμισμένες δυνατότητες ανθυποβρυχιακής άμυνας. Επιπροσθέτως υπάρχει η εισαγωγή δυνατότερων συστημάτων ραντάρ (AEGIS, USS Ticonderoga, 1983) και η δυνατότητα ανάσχεσης βαλλιστικών πυραύλων.
Πάλι η τεχνολογική πρόοδος αρχίζει και αναδεικνύει νέα δόγματα που βρίσκουν εφαρμογή σε όλα τα όπλα και προφανώς και στο πολεμικό ναυτικό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η συχνή χρήση των δορυφορικών συστημάτων με αυξημένες δυνατότητες MASINT (Measurement & Signature Intelligence) & SIGINT (Signals Intelligence) και η εισαγωγή του μοντέρνου network-centric warfare (1996, Adm. William Owens, System-of-Systems) που επιτρέπει τη λήψη καλύτερων και γρηγορότερων αποφάσεων για την διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Το 1985 η Αμερική αποφασίζει να παράξει UAV σε μεγάλους αριθμούς, μιας και οι στρατηγιστές της εποχής έχουν αποφασίσει ότι οι μη-επανδρωμένες πλατφόρμες θα διαδραματίσουν ένα καίριο ρόλο στις μάχες του μέλλοντος.
Το 1991 τα UAV επιχειρούν σε εικοσιτετράωρη βάση στον Πόλεμο του Κόλπου.
5. 1996-2022 Η δεύτερη εποχή της απόφασης για τον μελλοντικό πόλεμο
Το 1996 κατασκευάζεται το αμερικανικό Predator που μεταφέρει αρκετούς ηλεκτρομαγνητικούς και ηλεκτροπτικούς αισθητήρες και το 2013 η DJI κάνει διαθέσιμα τα Phantom drones.
Το 1997 ο υπερυπολογιστής Deep Blue κερδίζει στο επαναληπτικό μάτς τον Γκάρυ Κασπάροφ και η τεχνητή νοημοσύνη αρχίζει να απασχολεί όλο και περισσότερο τους στρατηγιστές για τους μελλοντικούς πολέμους.
Το 2006 ο Geoffrey Hinton εισάγει τον όρο της βαθιάς μάθησης (deep learning) για να περιγράψει τους αλγόριθμους που μπορούν να αναγνωρίζουν αντικείμενα και κείμενα μέσα σε εικόνες και βίντεο.
Το 2010 η Κίνα γίνεται το κέντρο της έρευνας για την τεχνητή νοημοσύνη ενώ το 2013 η Boston Dynamics κερδίζει τα φώτα της δημοσιότητας με τον Atlas, ενα ανθρωποειδές ρομπότ για έρευνα και διάσωση.
Ορόσημο υπάρχει στο 2014, όταν το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ αποκαλύπτει την «Τρίτη Ασύμμετρη Στρατηγική – Third Offset Strategy» όπου υπάρχει η διαπίστωση ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα ορίσει την υφή των μελλοντικών πολέμων ενώ το 2016 το αυτόνομο πολεμικό πλοίο των ΗΠΑ «Sea Hunter» επιχειρεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα στην ανοικτή θάλασσα.
2022 – αύριο Η εποχή του συνδυαστικού διαχωρικού δόγματος για τις θαλάσσιες επιχειρήσεις και ο σημαντικός ρόλος των υποβρυχίων και των αυτόνομων μη-επανδρωμένων πλατφόρμων για αεροναυτικές & υποβρύχιες επιχειρήσεις
Σήμερα στην Ελλάδα βλέπουμε μια μεγάλη επένδυση σε συμβατικά πλοία επιφανείας. Αναλυτικά ήδη έχουν παραγγελθεί τρείς φρεγάτες με προαίρεση για άλλη μια και υπάρχει μια κινητικότητα για την απόκτηση άλλων τριών ή τεσσάρων συμβατικών φρεγατών.
Σίγουρα ένας συμβατικός στόλος είναι πάρα πολύ καλό να υπάρχει στην φαρέτρα των όπλων ενός έθνους, αλλά μήπως θα πρέπει να μην επαναπαυτούμε απλά στην απόκτηση πολεμικών πλοίων για να δηλώσουμε ότι το καθήκον μας για «αποτροπή» στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο ενισχύθηκε και άρα ο κίνδυνος της τουρκικής επιθετικότητας μοιάζει πια πολύ μακρινός?
Φυσικά και όχι μιας και σήμερα ο πόλεμος στην θάλασσα περιλαμβάνει δόγματα και τεχνολογίες και από τα πέντε πεδία δράσης, δηλαδή την ξηρά (παράλια και νήσοι), την θάλασσα, τον αέρα, το διάστημα και τον κυβερνοχώρο.
5α. Asymmetric Multi-Domain Naval Interdiction: Ασύμμετρο Διαχωρικό Απαγορευτικό Δόγμα Ναυτικών Επιχειρήσεων για το Αιγαίο Πέλαγος
Σε αυτή την ανάλυση θα ασχοληθούμε με την ναυτική απαγόρευση (naval interdiction), δηλαδή τον περιορισμό ή την πλήρη παύση της ναυτικής προέκτασης ισχύος του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο Πέλαγος. Αναλυτικά το δόγμα της απαγόρευσης (interdiction) είναι ένας στρατιωτικός όρος για την πράξη της καθυστέρησης, διακοπής, εκτροπής, διάσπασης ή καταστροφής εχθρικών δυνάμεων και προμηθειών καθώς προσπαθούν να μεταβούν προς το πεδίο της μάχης.
Στο Βασικό Δόγμα της Πολεμικής Αεροπορίας (ΒΔΠΑ) του 2014 (ΓΕΣ Κλάδος Α’ – Δνση Α1 Τμήμα 1 – WebOSINT διαθέσιμο ελεύθερα στο διαδίκτυο) ο όρος interdiction μεταφράζεται ως «απομόνωση» αντί για το ορθότερο «απαγόρευση» που ο συγγραφέας αυτού του άρθρου νομίζει ότι περιγράφει καλύτερα αυτό το στρατιωτικό σκεπτικό, αν και η διαλαμβανόμενη επεξήγηση στο ΒΔΠΑ είναι σωστή [6]. Σε κάθε περίπτωση ο ορισμός της στρατιωτικής απαγόρευσης είναι ίδιος για το αεροπορικό και ναυτικό όπλο.
Ο λόγος που επιχειρηματολογούμε ότι η ναυτική απαγόρευση είναι καλή προσέγγιση είναι επειδή ο τουρκικός στόλος έχει ανάγκη να εισβάλλει στο Αιγαίο ενώ αντιθέτως τα ελληνικά νησιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αβύθιστα θωρηκτά και με την χρήση πυροβολικού να συμβάλλουν στον περιορισμό ή και τον πλήρη αφανισμό του τουρκικού στόλου ή μιας τουρκικής εισβολής με αποβατικά σκάφη.
Ναυτική Απαγόρευση – Πυροβολικό Μάχης
Ο σημαντικός ρόλος του πυροβολικού μάχης σε αυτή την κατεύθυνση της ναυτικής απαγόρευσης στο αρχιπέλαγος του Αιγαίου έχει μελετηθεί εκτενέστατα [7][8]. Συγκεκριμένα το πυροβολικό κάθε είδους, κατευθυνόμενο ή μη (πύραυλοι ή ρουκέτες για παράδειγμα), μπορεί να συμβάλει καταλυτικά στην ανάσχεση της προσέγγισης των τουρκικών πλοίων στα νησιά του Αιγαίου, στην κρούση των ελλιμενιζόμενων δυνάμεων στις τουρκικές ναυτικές βάσεις καθώς, να σταματήσει την έξοδο τουρκικών πλοίων από τον Ελλήσποντο προς το Αιγαίο και να υποστηρίξει πλήγματα στις τουρκικές εγκαταστάσεις στην Μικρά Ασία.
Ναυτική Απαγόρευση – Μη Επανδρωμένα Οχήματα
Αποδεδειγμένα η αμέσως επόμενη τεχνολογία που είναι ιδανική για την ναυτική απαγόρευση είναι τα μη-επανδρωμένα οχήματα. Για παράδειγμα στις 29 Οκτωβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε η πρώτη στην ιστορία αεροναυτική επίθεση ήπιου κορεσμού (light swarm) από drones που έλαβε χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση. Αναλυτικά εννέα Unmanned Aerial Vehicle (UAV) και επτά Unmanned Surface Vehicle (USV) των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων κινήθηκαν εναντίον κατά του Ρωσικού Στόλου που ελλιμενιζόταν στην Σεβαστούπολη και που γενικότερα βρισκόταν στα παράκτια ύδατα της Κριμαίας. Από αυτή την επίθεση προκλήθηκαν μικρές ζημιές στην φρεγάτα Admiral Makarov και στο ναρκαλιευτικό Ivan Golubets. [9]
Σχεδόν αμέσως μετά, στις 31 Οκτωβρίου 2022, το Πολεμικό Ναυτικό της Νότιας Κορέας ανακοίνωνε μια μεγάλη αναδιοργάνωση των διοικήσεων του. Συγκεκριμένα υπήρξε η ίδρυση της Διοίκησης Ναυτικών Μη Επανδρωμένων Δυνάμεων (Maritime Unmanned Forces Command) που θα αποτελείται από στολίσκους μη-επανδρωμένων οχημάτων επιφανείας, στολίσκους μη-επανδρωμένων υποβρυχίων οχημάτων και από σμήνη μη-επανδρωμένων ιπτάμενων οχημάτων. Επιπροσθέτως η εκτίμηση των στρατηγιστών της Νότιας Κορέας είναι ότι η ενεργοποίηση αυτής της διοίκησης θα γίνει σταδιακά με ορόσημο πλήρους επιχειρησιακής ετοιμότητας το 2040. Επιπροσθέτως λίγες μέρες μετά, στις 16 Νοεμβρίου 2022, το Πολεμικό Ναυτικό της Νότιας Κορέας έδωσε στην δημοσιότητα την πρώτη ένδειξη υλοποίησης (proof of concept) της σχετικής επιχειρησιακής ιδέας που συνδυάζει τη χρήση επανδρωμένων και μη επανδρωμένων συστημάτων. [10]
Ναυτική Απαγόρευση – Μη Επανδρωμένα Υποβρύχια Οχήματα
Σε αυτό το άρθρο επιχειρηματολογούμε ότι το πιο αποτελεσματικό όπλο εναντίον ενός εχθρικού πολεμικού ναυτικού είναι τα αυτόνομα μη-επανδρωμένα υποβρύχια σε ρόλο νάρκης που έχουν ένα μεγάλο βαθμό ομοιότητας με το περιβάλλον του βυθού [11].
Το πρόβλημα της ανίχνευσης τέτοιων υποβρύχιων απειλών θα αρχίσει να γίνεται όλο και πιο δύσκολο όσο τα UUV (Unmanned Underwater Vehicle) αρχίζουν να μοιάζουν με πραγματικά υποθαλάσσια όντα ή αντικείμενα, όπως χταπόδια, καρχαρίες ή βράχους και θα απαιτήσει την δημιουργία ενός διαφορετικού δόγματος για την αντιμετώπιση τους. Με αυτόν τον τρόπο αυτές οι έξυπνες υποβρύχιες νάρκες θα μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα του τορπιλισμού-κατά-παραγγελία (torpedo-on-demand), δηλαδή την παροχή της δυνατότητας τορπιλισμού όπου αυτή χρειάζεται με μεγάλο βαθμό διείσδυσης στα αντίπαλα A2/AD πλέγματα. Επιπροσθέτως σε αυτό το ρόλο η δυνατότητα της αυτονομίας είναι πιο εφικτή από τις άλλες σημερινές εφαρμογές που χρησιμοποιούν το όρια της σημερινής τεχνολογίας, δηλαδή τον ασύρματο έλεγχος (remote control) με προσπάθειες για ημι-αυτόνομη λειτουργία.
Τα διδάγματα του Sun Tzu θα πρέπει να λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπ όψη από τα ναυτικά επιτελεία. Στο αέρα είναι δύσκολο να κρυφτείς, αλλά στην θάλασσα υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να καταστεί αποτελεσματική η απόκρυψη ενός μη-επανδρωμένου οχήματος ενδεικτικά σε ρόλο έξυπνης νάρκης ή torpedo-on-demand, ιδιαίτερα στο υποβρύχιο θέατρο επιχειρήσεων. Σε αυτό το δόγμα η έκπληξη που θα προκληθεί στον εχθρό θα καταστεί ένας σημαντικός παράγοντας game changer.
Με αυτό τον τρόπο η οικονομία του πολέμου θα ευνοήσει καταλυτικά την πλευρά που θα χρησιμοποιεί και μη-επανδρωμένα οχήματα μιας και ένα τέτοιο υποβρύχιο σύστημα θα μπορεί με ειδικές τακτικές να κτυπήσει μια εχθρική φρεγάτα ή ένα υποβρύχιο με ένα πολύ μεγάλο παράγοντα έκπληξης άλλα και οικονομίας.
Ναυτική Απαγόρευση – Στρατηγική Ανάλυση
Νομίζουμε ότι μια αντιπαράθεση αντίπαλων στόλων ειδικότερα στο Αιγαίο Πέλαγος δεν θα τείνει τον πλάστιγγα προς μια θετική εξέλιξη για της Ελλάδα. Αντιθέτως πιστεύουμε ότι ακόμη και η τουρκική διοίκηση πρώτα θα στείλει οποιοδήποτε άλλο όπλο για να αντιμετωπίσει τα ελληνικά πολεμικά πλοία, παρά με προτεραιότητα να αντιπαραταχθεί για μια αποφασιστική ναυτική μάχη όπως την είχε οραματιστεί ο Mahan.
Ο σωστός τρόπος της αντιμετώπισης του τουρκικού ναυτικού και πιθανών αποβατικών επιχειρήσεων είναι πρώτα με όλα τα άλλα μέσα, ενδεικτικά με το πυροβολικό και την Πολεμική Αεροπορία, παρά άμεσα με τον ελληνικό στόλο.
Σίγουρα οι φρεγάτες FDI που θα προμηθευτεί η Ελλάδα έχουν ήδη αρκετές δυνατότητες για ανθυποβρυχιακό και ασύμμετρο πόλεμο, όπως για παράδειγμα την ανίχνευση εναέριων UAV και drone, καθώς και μια εξειδικευμένη γέφυρα για αυτό το σκοπό [12]. Όμως σε αυτό το άρθρο επιχειρηματολογούμε ότι τα πολεμικά πλοία καθώς είναι καθαρά επιθετικά όπλα θα πρέπει να λαμβάνουν μέρος σε επιχειρήσεις επιθετικού σκοπού, όπως την προέκταση ισχύος στον Ελλήσποντο και την Μικρά Ασία όταν οι συνθήκες στο ολιστικό θέατρο επιχειρήσεων έχουν δώσει αυτή τη δυνατότητα.
Συμπεράσματα
Άρα η τωρινή περίοδος χαρακτηρίζεται από μια φάση όπου το κάθε κράτος θα πρέπει να αποφασίσει σε ποιό βαθμό θα εισάγει την μη-επανδρωμένη τεχνολογία στην φαρέτρα του για την απαγόρευση της δράσης του αντιπάλου στο ναυτικό θέατρο επιχειρήσεων. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτή η πολιτική βούληση που υπάρχει στην Τουρκία με αποτέλεσμα σε λίγα χρόνια ίσως να μπορεί να εφαρμόσει η Τουρκία την ναυτική απαγόρευση και αυτό είναι ένα θέμα που θα πρέπει να απασχολήσει σημαντικά τους έλληνες πολίτες.
Η πλειοψηφία των σημερινών αντίμετρων προσανατολίζεται σε όπλα που προσπαθούν να φτάσουν όσο το δυνατόν συντομότερα στον στόχο τους. Αυτό είναι λογικό και θεμιτό, άρα μια μεγάλη στροφή θα ήταν σε ένα δόγμα απαγόρευσης όπου θα συμπεριλαμβάνονται όπλα που δεν δηλώνουν φανερά την ταυτότητα τους, όπως υποβρύχιες νάρκες σε περίβλημα πέτρας.
Τελικώς μια μεγάλη μελλοντική αναμέτρηση εικάζουμε ότι θα είναι μεταξύ συμβατικών υποβρυχίων και αυτόνομων μη-επανδρωμένων ναρκών, όπου μια σχετικά φθηνή τέτοια έξυπνη τορπίλη θα μπορούσε μέσω μιας έκρηξης να προκαλέσει είτε ένα καταστροφικό ρήγμα σε ένα συμβατικό υποβρύχιο είτε να διαλύσει το σύστημα πλοήγησης του.
*Ο Δρ Θεόδωρος Γ. Κωστής είναι στρατηγικός σύμβουλος σε θέματα άμυνας, γεωπολιτικής, ναυτιλίας και ανώτατης εκπαίδευσης με τεκμηριωμένη προϋπηρεσία σε σχετικά εθνικά & ευρωπαϊκά έργα καθώς και ως διδάσκων σε στρατιωτικές σχολές. Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στον ιστότοπο του συγγραφέα https://greendoor19.wordpress.com
ΠΗΓΕΣ
1. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ἱστορίαι (1.142.1-1.143.5), σελ. 45
2. K. Γρίβας, (2021),
‘Πυροβολικό και υπόγεια τούνελ – Ένας συνδυασμός-ευκαιρία για την
Ελλάδα’. Slpress.gr. https://slpress.gr/ethnika/pyrovoliko-kai-ypogeia-toynel-enas-
syndyasmos-eykairia-gia-tin-ellada/
3. W. Hughes Jr, (1986), Naval Tactics and their influence on strategy, Naval War College Review, Newport, RI, pp 2-17.
4. Ι. Περυσινάκης, (2010), Μέγα τὸ τῆς θαλάσσης κράτος: Αρχαιολογία της Ιδέας, 3ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, Διεθνές Ινστιτούτο Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, Αρχαία Ολυμπιας, Πύργος.
5. Ν. Αγιαννίτης, (2011), Ναυτική Ισχύς: Παράγοντας διαμόρφωσης του παγκόσμιου χάρτη από την αρχαιότητα ως σήμερα, Σχολή Διοικήσεως & Επιτελών ΠΝ, Σ.ΔΙ.ΕΠ.Ν 14/10.
6. Βασικό Δόγμα Πολεμικής Αεροπορίας, (2014), σελ. 54, osint στο διαδίκτυο, www.haf.gr%2Fwp-content%2Fuploads%2F2015%2F01%2Fbasiko_dogma_pa_2014.pdf&usg=AOvVaw3Ao1lB41Tiide2GQqaNuac
7. K. Γρίβας, (2020), ‘Το
Αιγαίο μπορεί να θωρακιστεί δίχως φαραωνικούς εξοπλισμούς’
Slpress.gr.
https://slpress.gr/ethnika/to-aigaio-mporei-na-thorakistei-dichos-faraonikoys-
exoplismoys/
8. Μ. Χατζηάστρου, (2021), Ο ρόλος τους Πυροβολικού Μάχης στην Αρχιπελαγική Δομή του Αιγαίου, https://defencereview.gr/o-rolos-toys-pyrovolikoy-machis-stin-ar/
9. Α. Χωριανόπουλος, (2022), Επαναστατικές μορφές ναυτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία,
10. https://www.navalnews.com/naval-news/2022/11/south-korea-reveals-new-navy-sea-ghost-concept/
11. Θ. Κωστής, (2021), Από τις επανδρωμένες τορπίλες του 1941 στα μη-επανδρωμένα υποθαλάσσια οχήματα του 2021: Στρατηγικές και τακτικές που ανακύπτουν από τις νέες τεχνολογίες την τεχνητή νοημοσύνη
12. H. Lye, (2022), Everything you need to know about France’s FDI frigate, https://www.shephardmedia.com/news/naval-warfare/everything-you-need-to-know-about-frances-fdi-frigate/
