Ένα από τα αποτελέσματα της συριακής κρίσης είναι και η ενίσχυση της ρωσικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκείνη εκδηλώνεται με πολλές μορφές. Μία από εκείνες είναι και η παρουσία στόλου. Όμως, δεν επρόκειτο για ένα νέο γεγονός όπως διδάσκει η ιστορία.

Οι πρώτες προσπάθειες: 18ος αιώνας

Η επιθυμία των Ρώσων να εξέλθουν στην Μεσόγειο θάλασσα («θερμά ύδατα») γεννήθηκε γιατί τα λιμάνια στις βόρειες θάλασσες πάγωναν τον χειμώνα και επίσης οι μεσογειακές χώρες προσέφεραν δυνατότητες ανάπτυξης εμπορίου. Υπό τον τσάρο Πέτρο Ι ο οποίος εδραίωσε την κυριαρχία του στην Αζοφική θάλασσα κάτι τέτοιο αποτέλεσε υλοποιήσιμο σενάριο.

Επόμενο βήμα ήταν η κυριαρχία στην Μαύρη Θάλασσα συνθήκη αναγκαία για την πρόσβαση στην Μεσόγειο. Μοιραίο ήταν να συγκρουστεί η ρωσική αυτοκρατορία με την οθωμανική που ήλεγχε τις διεξόδους για το Αιγαίο πέλαγος. Κάτι τέτοιο συνέβη στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα με τον πόλεμο του 1768-1774. Μέρος της σύρραξης ήταν και τα «Ορλωφικά». Επρόκειτο για μια εξέγερση στην Ελλάδα που τότε βρισκόταν υπό την εξουσία του σουλτάνου. Η εξέγερση υποκινήθηκε από την Ρωσία από την αυτοκράτειρα Αικατερίνη ΙΙ που άδραξε την ευκαιρία να υπονομεύσει τους Οθωμανούς και να εξέλθει στο Αιγαίο.

Οι Οθωμανοί απέκλεισαν τα Δαρδανέλλια και η Ρωσία αναγκάστηκε να στείλει πλοία από τον στόλο της Βαλτικής για να άρει τον αποκλεισμό. Πράγματι, η ρωσική αρμάδα έφτασε στο Αιγαίο (1770) όπου πολιόρκησε το φρούριο της Κορώνης, έτρεψε σε φυγή τμήμα του οθωμανικού στόλου στον Αργολικό κόλπο και τον Ιούνιο έφτασε στα μικρασιατικά παράλια. Οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να ναυμαχήσουν στο Τσεσμέ τον Ιούλιο (1770) διότι οι Ρώσοι βρίσκονταν στα νώτα τους. Η ναυμαχία έληξε με ρωσική νίκη. Ακολούθησε τον ίδιο μήνα κι άλλη ναυμαχία στην Χίο πάλι με ήττα των Οθωμανών. Η ρωσική ναυτική παρουσία ήταν αδιαμφισβήτητη. Μάλιστα με την Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) όπου οι Ρώσοι και οι Έλληνες απέκτησαν εμπορικά οφέλη, η ισχύς των Οθωμανών μειώθηκε.

Έμελλε ωστόσο να ξεσπάσει και άλλος πόλεμος μεταξύ τσάρου και σουλτάνου. Στον ρώσο-τουρκικό πόλεμο του 1787-1792, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και ενίσχυσε την παρουσία της στην Μαύρη Θάλασσα.

Το αποκορύφωμα: 19ος αιώνας

Με την έλευση του 19ου αιώνα η ρωσική επιθυμία δεν θα άλλαζε. Είχαν πετύχει οι Ρώσοι πολλά αλλά με την ολοένα και αυξανόμενη ισχύ τους ήθελαν μεγαλύτερη κυριαρχία στην Μεσόγειο. Έτσι, νέος πόλεμος ξέσπασε κατά του σουλτάνου (1806-1812). Ενώ η Ευρώπη βρισκόταν στην δίνη των Ναπολεόντειων πολέμων πραγματοποιήθηκαν εξεγέρσεις στα οθωμανικά εδάφη. Η Ρωσία ξεκίνησε πολεμική προπαρασκευή και ο σουλτάνος διέταξε τον αποκλεισμό των Στενών από τον οθωμανικό στόλο. Ο τσάρος Αλέξανδρος Ι έδωσε εντολή στον στόλο του να σπάσει τον αποκλεισμό. Τον Μάιο του 1807 διεξήχθη η ναυμαχία των Δαρδανελλίων. Έληξε με ήττα των Οθωμανών. Στην Κωνσταντινούπολη, ο σουλτάνος Σελίμ ΙΙΙ εκθρονίστηκε και ο ρωσικός στόλος εξήλθε στο Αιγαίο. Στην ναυμαχία του Άθω τον Ιούνιο, ο ρωσικός στόλος νικά εκ νέου τους Οθωμανούς. Ως απόρροια, η ρωσική ναυτική παρουσία εδραιώθηκε στο αρχιπέλαγος.

Το 1821 ξέσπασε η ελληνική επανάσταση. Δόθηκε πάλι η ευκαιρία στους Ρώσους να έχουν παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο. Το αποκορύφωμα ήταν με την ναυμαχία στο Ναβαρίνο το 1827 εναντίον του τούρκο-αιγυπτιακού στόλου που έληξε με ήττα του τελευταίου. Αν και ο ρωσικός στολίσκος πολέμησε μαζί με τους Βρετανούς και τους Γάλλους έγινε φανερό ότι η Ρωσία θα επηρέαζε τα μεσογειακά ζητήματα. Το γεγονός μάλιστα ότι από κοινού με την Μ. Βρετανία και την Γαλλία είχε λόγο στην ανεξαρτησία ενός μεσογειακού κράτους- της Ελλάδας- αποτελεί μόνο του απόδειξη της ρωσικής ισχύος στην Μεσόγειο.

Με την έλευση της δεκαετίας του 1830 έγινε εμφανές ότι η Ρωσία θα αμφισβητούσε την επιρροή των Βρετανών πρωτίστως και δευτερευόντως των Γάλλων στην ανατολική Μεσόγειο και στο Λεβάντε. Ήδη η ρωσική ναυτική παρουσία ήταν έντονη.

Σκοπός της Δύσης ήταν εκείνη να περιοριστεί. Η αφορμή δόθηκε με την νέα ρώσο-τουρκική σύγκρουση. Η καταστροφή του οθωμανικού στόλου στην Σινώπη από τον ρωσικό υπό τον ναύαρχο Νακίμοφ στις 30 Νοεμβρίου 1853 ανησύχησε την Δύση η οποία θέλοντας να διατηρήσει «εν ζωή» την Οθωμανική αυτοκρατορία που θα απέτρεπε την ρωσική κάθοδο αποφάσισε να επέμβει. Ξέσπασε ο Κριμαϊκός πόλεμος (1853-1856) ο οποίος έληξε με ήττα των Ρώσων. Αυτή η εξέλιξη αποδυνάμωσε τον ρωσικό στόλο και μείωσε την απειλή για τα βρετανικά συμφέροντα στην Μεσόγειο. Ο νέος ρώσο-τουρκικός πόλεμος (1877-1878) δεν ενέπλεξε στην Μεσόγειο τον ρωσικό στόλο.

Ο 20ος αιώνας: η συνέχιση της προσπάθειας

Η είσοδος του 20ου αιώνα θα έβρισκε την Ρωσία σε δύσκολη θέση. Εσωτερικός αναβρασμός, ζήτημα εκσυγχρονισμού και η έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) θα είχαν ως αποτέλεσμα την διάλυση της ρωσικής αυτοκρατορίας και το τέλος της δυναστείας Ρομανόφ. Ο ρωσικός στόλος ελάχιστη παρουσία είχε στα θέατρα του πολέμου. Η Αντάντ προσπάθησε να βοηθήσει τον τσάρο με το να διανοίξει διάδρομο στα Στενά. Μοιραία στράφηκε κατά των Οθωμανών. Η επιχείρηση στην Καλλίπολη (1915-1916)έληξε με αποτυχία της Αντάντ ενώ ο ρωσικός στόλος περιορίστηκε σε επιχειρήσεις στην Μαύρη Θάλασσα.

Από το 1917 έως και το 1945 η ρωσική παρουσία στην Μεσόγειο ήταν από ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Το πιο σημαντικό γεγονός ήταν ότι με τους μπολσεβίκους στην εξουσία και τον επανεξοπλισμό της Ε.Σ.Σ.Δ., η Δύση ανησύχησε και υπογράφηκε η Συνθήκη του Μοντρέ το 1936που έδινε τον έλεγχο των Στενών στην Τουρκία και περιόριζε την ρωσική παρουσία στην Μεσόγειο.

Με την έναρξη της μεταπολεμικής περιόδου που συνέπεσε με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου και την ανεξαρτητοποίηση των μεσανατολικών κρατών τα δεδομένα άλλαξαν. Η Μόσχα με την παρουσία του 6ου Αμερικανικού Στόλου στην Μεσόγειο ανησύχησε. Έτσι προχώρησε στην σύσταση της 5ης Μεσογειακής Μοίρας. Σκοπός ήταν να αποτελέσει «αντίπαλον» δέος για τους Αμερικανούς και με την απόκτηση ναυτικών βάσεων σε Αίγυπτο και Συρία να αντιπαρατεθεί στο ναυαρχείο των Η.Π.Α. στην Ιταλία. Επίσης, αρμοδιότητα της Μοίρας θα ήταν και η προστασία του σοβιετικού εμπορικού ναυτικού. Η Μοίρα από το 1967 άρχισε να έχει δυναμική παρουσία σε όλες τις μεγάλες κρίσεις και συγκρούσεις. Βέβαια, οι βάσεις της περιορίστηκαν στην Συρία (Ταρτούς) από το 1973 αλλά αυτό δεν μείωσε ιδιαίτερα την παρουσία της. Η μοίρα, τελικά, το 1992 διαλύθηκε και ανασυστάθηκε το 2013 προκειμένου να αποτελέσει την «αιχμή του δόρατος» της ρωσικής ναυτικής παρουσίας στην Μεσόγειο.

Αντί επιλόγου

Η ιστορική αναδρομή μπορεί να ερμηνεύσει την σημερινή κατάσταση και να προβεί και σε προβλέψεις. Ο 21ος αιώνας δεν θα μετέβαλε το ρωσικό ενδιαφέρον. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξηγείται η συνεχής παρουσία ρωσικού στόλου στην Μεσόγειο, η ενίσχυση της βάσης στην Ταρτούς, η εχθρότητα της Δύσης και η επιθυμία του Πούτιν να έχει καλές σχέσεις με τον Ερντογάν. Με άλλα λόγια, η Μεσόγειος αποτελεί περιοχή ζωτικού ενδιαφέροντος για την Ρωσία και λογικά ο ανταγωνισμός της με την Δύση θα ενταθεί. Το ζήτημα είναι να μην εξελιχθεί αυτός ο ανταγωνισμός σε κάποια σύρραξη.

Συντάκτης: Νικόλαος Νικολάου, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο πρόγραμμα «Διεθνείς & Ευρωπαϊκές Σπουδές» του ΕΚΠΑ

Πηγή: HUFFPOST