Συνεχίζοντας τα αφιερώματα μας σχετικά με τις επιλογές-εναλλακτικές λύσεις που έχει το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) για την ανανέωση του στόλου, σε επίπεδο μεγάλων πλοίων επιφανείας (φρεγατών γενικών καθηκόντων και φρεγατών αντιαεροπορικής άμυνας περιοχής), το παρόν άρθρο παρουσιάζει τις επιλογές σε επίπεδο κορβετών.

Η ανάγκη του ΠΝ σε μεγάλα πλοία επιφανείας είναι δεδομένη, όπως δεδομένη είναι και η οικονομική δυσπραγία της χώρας. Αυτή τη στιγμή το ΠΝ χρειάζεται πλοία για την άμεση αντικατάσταση των τριών (3) μη αναβαθμισμένων φρεγατών Standard (είναι γνωστό το ενδιαφέρον και οι σχετικές διαπραγματεύσεις για την προμήθεια δύο, με δικαίωμα προαίρεσης για άλλες δύο, γαλλικές φρεγάτες Belh@rra της Naval Group).

Στο εγγύς μέλλον, δηλαδή στα μέσα περίπου της δεκαετίας του 2020 θα προκύψει η ανάγκη αντικατάστασης των έξι (6) αναβαθμισμένων Standard, ενώ από το 2030 και μετά θα πρέπει να αντικατασταθούν και οι τέσσερις (4) φρεγατών τύπου MEKO-200HN Mod.3, εφόσον όμως αναβαθμιστούν μερικός, όπως είναι ο προγραμματισμός του ΠΝ. Βέβαια ένα ευρύτερο πρόγραμμα αναβάθμισης τους, τόσο σε επίπεδο αισθητήρων, όσο και σε επίπεδο όπλων, θα επέτρεπε στις ελληνικές MEKO-200 να παραμείνουν σε υπηρεσία μέχρι το 2040 περίπου, αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται στον ορίζοντα, κυρίων για οικονομικούς λόγους.

Το ζήτημα της προμήθειας κορβετών απασχόλησε το ΠΝ μετά την Κρίση των Ιμίων, το 1996. Μάλιστα στο δεύτερο Ενιαίο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Ανάπτυξης και Εκσυγχρονισμού 2001-2005 (ΕΜΠΑΕ 2001-2005) προβλέφθηκε κονδύλι ύψους € 146,5 εκ. για την απόκτηση μιας (1) κορβέτας με δικαίωμα προαίρεσης για μια (1) ακόμα). Τελικά το πρόγραμμα δεν προχώρησε, καθώς το κονδύλι απορροφήθηκε από άλλα προγράμματα.

Το παρόν άρθρο, που αποτελεί το πρώτο μέρος του αφιερώματος μας στις κορβέτες, αφορά στην παρουσίαση των σχεδιάσεων K-130, από τη Γερμανία, C-Sword-90 και GoWind, από τη Γαλλία, και Saar-6, από το Ισραήλ (έκδοση των γερμανικών K-130). Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος θα παρουσιαστούν οι προτάσεις από την Ολλανδία (σχεδίαση Sigma), την Ιταλία (σχεδίαση Multirole Corvette), τη Σουηδία (κλάση «Visby») και την Ισπανία (σχεδίαση Avante).

Σε γενικές γραμμές οι κορβέτες είναι πλοία μικρά σε μέγεθος και εκτόπισμα με οπλισμό συγκρίσιμο με αυτόν μιας φρεγάτας γενικών καθηκόντων: Κύριο πυροβόλο (συνήθως των 76 ή των 57 χιλιοστών), σύστημα εγγύς αντιαεροπορικής άμυνας (Phalanx ή RAM), βλήματα αεράμυνας μικρού-μέσου βεληνεκούς (επιπέδου ESSM), τορπίλες διαμετρήματος 324 χιλιοστών, βλήματα κατά πλοίων, ελικόπτερο και UAV. Ουσιαστικά οι κορβέτες είναι το ενδιάμεσο πλοίο, μεταξύ των φρεγατών και των Σκαφών Κατευθυνόμενων Βλημάτων (ΣΚΒ).

Και δεν είναι μόνο ο οπλισμός τους. Σήμερα οι κορβέτες ενσωματώνουν ηλεκτρονικά συστήματα και αισθητήρες εφάμιλλα των φρεγατών. Για παράδειγμα, η γαλλική Thales έχει ανακοινώσει ότι σχεδιάζει την ανάπτυξη μιας έκδοσης του κορυφαίων δυνατοτήτων ραντάρ Sea Fire των Belh@rra για ενσωμάτωση σε μικρότερα πλοία, επιπέδου κορβέτας και ΣΚΒ. Το Sea Fire έχει την ικανότητα εμπλοκής 16 στόχων ταυτόχρονα και ικανότητα αποκάλυψης στόχων μικρού ηλεκτρομαγνητικού ίχνους. Το Sea Fire μπορεί να «βλέπει» τυπικούς στόχους μεγέθους αεροσκάφους ναυτικής συνεργασίας σε αποστάσεις έως και 500 χιλιόμετρα ενώ στόχους επιφανείας επιπέδου φρεγάτας ή κορβέτας σε αποστάσεις 800 χιλιομέτρων.

Εκτός από το Sea Fire, η Thales έχει αναπτύξει και τα ραντάρ της οικογένειας «NS» τεχνολογίας ηλεκτρονικής σάρωσης (AESA) τεσσάρων διαστάσεων (4D), διπλού άξονα, πολλαπλής δέσμης (Dual-axis, Multi-beam). Συγκεκριμένα έχει αναπτύξει το NS-50, για χρήση από πλοία μικρού εκτοπίσματος, όπως είναι τα περιπολικά, αλλά και από πλοία γενικής υποστήριξης, αποβάσεων και μεταφορών, και τα ραντάρ επιτήρησης αέρος NS-100 και NS-200, τα οποία προορίζονται για μεγαλύτερα πλοία, επιπέδου κορβέτας και φρεγάτας.

Ισχυρός εξοπλισμός και κορυφαίων επιδόσεων ηλεκτρονικά και αισθητήρες για τις κορβέτες, αλλά σε μικρότερο εκτόπισμα, μικρότερες απαιτήσεις επάνδρωσης και χαμηλότερο κόστος απόκτησης. Αυτά είναι τα κύρια πλεονεκτήματα των κορβετών. Βέβαια θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το κύριο μειονέκτημα των κορβετών είναι ο βαθμός αντοχής τους σε πλήγματα βλημάτων κατά πλοίων καθώς και η αδυναμίας τους για παρατεταμένη παραμονή στην περιοχή ενδιαφέροντος. Παρ’ όλα αυτά είναι πλοία με προσιτό κόστος, μικρότερο των φρεγατών σχεδόν κατά 50%, και μεγάλη ισχύ πυρός. Οι κορβέτες δεν είναι οι αντικαταστάτες των φρεγατών, αλλά το επιχειρησιακό τους συμπλήρωμα με τις φρεγάτες να αναλαμβάνουν αποστολές αντιαεροπορικής αμύνης περιοχής, για παράδειγμα, και τις κορβέτες να εκτελούν αποστολές προσβολής στόχων επιφανείας ή παράκτιων στόχων, με τα βλήματα MM-40 Block.3 Exocet, για παράδειγμα.

Η κορβέτα K-130 της κοινοπραξίας ARGE K130, την οποία συγκροτούν η Lürssen, η ThyssenKrupp και η German Naval Yards, έχει επιλεγεί από το Γερμανικό Ναυτικό (πέντε πλοία, κλάση «Braunschweig», σε υπηρεσία από το 2008), ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται και το πρόγραμμα ναυπήγησης άλλων πέντε (5) κορβετών της βελτιωμένης έκδοσης K-130B. Το σχετικό συμβόλαιο υπογράφηκε το Σεπτέμβριο του 2018. Τα πλοία ναυπηγεί η κοινοπραξία ARGE K130 και, σύμφωνα με το ισχύον χρονοδιάγραμμα οι κορβέτες θα παραδοθούν μέχρι το 2023. Μολονότι τα 10 πλοία K-130 θα είναι όμοια εξωτερικά, οι πέντε (5) κορβέτες της δεύτερης παρτίδας θα ενσωματώνουν νεότερα ηλεκτρονικά συστήματα και τεχνολογίες.

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των Κ-130 είναι ο υψηλός βαθμός αυτοματοποίησης τους και η ενσωμάτωση κορυφαίας τεχνολογίας ηλεκτρονικών υπολογιστών (δίκτυα πληροφοριών και λογισμικό) έτσι ώστε να υπάρξει ο καλύτερος δυνατός έλεγχος των οπλικών και ηλεκτρονικών συστημάτων και η μείωση των απαιτήσεων επάνδρωσης. Τα πλοία μπορούν να εκτελέσουν ανθυποβρυχιακές αποστολές και προσβολές στόχων επιφανείας, αποστολές ηλεκτρονικούς πολέμου, θαλάσσιας επιτήρησης, επιχειρήσεις σε παράκτιο περιβάλλον, υποστήριξη ειδικών επιχειρήσεων και προσβολή στόχων εδάφους.

Το μήκος των Κ-130 είναι 89,12 μέτρα, το πλάτος 13,28 μέτρα και το βύθισμα 3,4 μέτρα. Το εκτόπισμα είναι της τάξεως των 1.840 τόνων με την κίνηση του σκάφους να επιτυγχάνεται από δύο (2) πετρελαιοκινητήρες κινητήρες ντίζελ συνολικής ισχύος 14.800 kW. Η μέγιστη ταχύτητα των σκαφών είναι μεγαλύτερη των 26 κόμβων (48 χιλιόμετρα την ώρα), ενώ η μέγιστη επιχειρησιακή εμβέλεια προσδιορίζεται στα 2.500 ναυτικά μίλια (4.630 χιλιόμετρα. Οι απαιτήσεις επάνδρωσης δεν ξεπερνούν τα 65 άτομα.

Ο εξοπλισμός μάχης των σκαφών μπορεί να τροποποιηθεί ανάλογα με τις απαιτήσεις του πελάτη. Ωστόσο, το Γερμανικό Ναυτικό έχει επιλέξει τον εξής οπλισμό: Ένα κύριο πυροβόλο διαμετρήματος των 76/62 χιλιοστών, δύο (2) διπλούς εκτοξευτές βλημάτων κατά πλοίων RBS-15 Mk.3, δύο (2) συστήματα εγγύς αντιαεροπορικής-αντιπυραυλικής άμυνας σημείου RAM και δύο (2) πυροβόλα γενικής χρήσης των 27 χιλιοστών (BK-27 Mauser). Επίσης έχει την ικανότητα ναρκοθέτησης με δύο (2) ράγες και 34 νάρκες απόθεμα (Mk.12 για το Γερμανικό Ναυτικό), ενώ μπορεί να φιλοξενήσει ελικόπτερο (στο ελικοδρόμιο) ή δύο (2) UAV τύπου Camcopter S100 (στο υπόστεγο).

Ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός του σκάφους περιλαμβάνει δύο (2) ραντάρ πλοήγησης, παθητικό ραντάρ πολλαπλών λειτουργιών TRS-3D, σύστημα IFF τύπου MSSR-2000, ηλεκτροπτικό σύστημα MIRADOR, σύστημα ηλεκτρονικών μέσων υποστήριξης και ηλεκτρονικών αντιμέτρων UL-5000K, συστήματα ζεύξης δεδομένων Link-11 και Link-16 και δύο (2) συστήματα αυτοπροστασίας MASS.

Οι ισραηλινές Saar-6 παραγγέλθηκαν από το Ισραήλ τον Μάιο του 2015, με την παραγγελία να αφορά σε τέσσερα (4) πλοία. Οι Saar-6 έλκουν την καταγωγή τους από τις γερμανικές K-130, αλλά με σημαντικές τροποποιήσεις έτσι ώστε να ενσωματώνουν ισραηλινής προέλευσης συστήματα και οπλισμό, όπως είναι τα αντιαεροπορικά βλήματα Barak-8 και το αντιαεροπορικό σύστημα Iron Dome. Όλα τα πλοία ναυπηγούνται στη Γερμανία στο πλαίσιο συνεργασίας των ναυπηγείων German Naval Yards και ThyssenKrupp. Το συνολικό κόστος του προγράμματος είναι € 1,72 δισεκατομμύρια με το Ισραήλ να καταβάλει τα 2/3 του ποσού και τη Γερμανία να επιδοτεί το υπόλοιπο 1/3 του κόστους, όπως έγινε και με το πρόγραμμα υποβρυχίων κλάσης «Dolphin».

Οι Saar-6 έχουν εκτόπισμα 1.900 τόνους και μήκος 90 μέτρα. Το πλοίο περιλαμβάνει ισχυρό οπλισμό αποτελούμενο από 32 αντιαεροπορικούς πυραύλους Barak-8, 16 βλήματα κατά πλοίων, ραντάρ AESA EL/M-2248 MF-STAR καθώς και το σύστημα C-Dome, ναυτική έκδοση του Iron Dome, με βλήματα Tamir. Ο οπλισμός συμπληρώνεται από ένα πυροβόλο OTO Melara των 76 χιλιοστών, δύο (2) τηλεχειριζόμενους πύργους Typhoon, και δύο εκτοξευτές τορπιλών των 324 χιλιοστών. Οι Saar-6 μπορούν να υποστηρίξουν ελικόπτερα τύπου S-70 Sea Hawk.

Το αντιαεροπορικό σύστημα Barak-8 στηρίζεται στη χρήση τριών (3) διαφορετικών αντιαεροπορικών βλημάτων: Ένα για το μικρό βεληνεκές (0-35 χιλιόμετρα), ένα για το μέσο βεληνεκές (35-70 χιλιόμετρα) και ένα για το μεγάλο βεληνεκές (70-100 χιλιόμετρα). Στην έκθεση «EUROSATORY 2018» η IAI ανακοίνωσε την ανάπτυξη ενός πυραυλοκινητήρα μήκους 1 μέτρου, ο οποίος θα διπλασιάσει το μέγιστο βεληνεκές του Barak-8. Ο «πυραυλικός επιταχυντής» («rocket accelerator»), όπως τον αποκαλεί η ΙΑΙ θα αυξήσει το μέγιστο βεληνεκές των Barak-8 από τα 100 στα 150 χιλιόμετρα, ενώ θα μπορεί να ενσωματωθεί και στα βλήματα με το μικρότερο βεληνεκές.

Ομοίως, στις αρχές Ιουλίου του 2018, η IAI παρουσίασε μια νέα σπονδυλωτή έκδοση του Barak, την έκδοση Barak-MX, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο στο έδαφος όσο και επί πλοίου. Το Barak-MX είναι σπονδυλωτό τόσο σε επίπεδο αισθητήρων όσο και σε επίπεδο βλημάτων, με μόνη σταθερά το σύστημα (κέντρο) διοίκησης και ελέγχου, γύρο από το οποίο «χτίζεται» το αντιαεροπορικό σύστημα που απαιτεί η εκάστοτε επιχειρησιακή ανάγκη.

Το Barak-MX είναι πλήρως δικτυοκεντρικό, ενώ μπορεί να λειτουργήσει και αυτόνομα με πληροφορίες και δεδομένου που συλλέγουν οι αισθητήρες του και επεξεργάζονται τα συστήματα διοίκησης και ελέγχου. Ο εκάστοτε πελάτης μπορεί να επιλέξει να προμηθευτεί το Barak-MX και όλα τα υπό-συστήματα του ή να προμηθευτεί το σύστημα διοίκησης και ελέγχου και επί αυτού να ενσωματώσει αισθητήρες και αντιαεροπορικά βλήματα που ήδη βρίσκονται σε υπηρεσία.

Οι κορβέτες GoWind των ναυπηγείων Naval Group, εκτοπίσματος 1.000 και 2.500 τόνων περίπου, εξελίσσονται σε εμπορική επιτυχία για τους Γάλλους, καθώς μέχρι στιγμής έχουν εξασφαλίσει συμβόλαια από την Αίγυπτο (για 4 πλοία με € 1 δισεκατομμύριο συνολικό κόστος και δικαίωμα προαίρεσης για άλλα 2 πλοία), τη Ρουμανία (για 4 πλοία με € 1,2 δισεκατομμύρια συνολικό κόστος), τα ΗΑΕ (για 2 πλοία με € 750 εκατομμύρια συνολικό κόστος και δικαίωμα προαίρεσης για άλλα 2 πλοία) και τη Μαλαισία (6 πλοία επιπέδου φρεγάτας, με βάση τη σχεδίαση GoWind).

Στην έκδοση GoWind-2500 τα πλοία έχουν μήκος 102 μέτρα για σύστημα πρόωσης CODAG (Combined Diesel and Gas). Η μέγιστη ταχύτητα τους είναι 25 κόμβοι (46 χιλιόμετρα των ώρα) και η εμβέλεια τους 3.700 ναυτικά μίλια (6.852 χιλιόμετρα) με ταχύτητα πλεύσης 15 κόμβους (28 χιλιόμετρα την ώρα). Τα πλοία μπορούν να παραμείνουν στη θάλασσα, χωρίς ανεφοδιασμό, για 11 συνεχόμενες ημέρες. Οι απαιτήσεις επάνδρωσης είναι 65 άτομα, ενώ μπορούν να μεταφέρουν ομάδα Ειδικών Δυνάμεων 15 ατόμων (το πλοίο διαθέτει και δύο σκάφη RHIB).

Σε επίπεδο αισθητήρων, στην τυπική τους διαμόρφωση, ενσωματώνουν ραντάρ τρισδιάστατο SMART-S Mk.2, σταθερό σονάρ Kingklip, ποντιζόμενο σονάρ Captas-2, σύστημα διαχείρισης μάχης SETIS, σύστημα ηλεκτρονικών μέσων υποστήριξης VIGILE-200, σύστημα ηλεκτρονικών αντιμέτρων ALTESSE και σύστημα αυτοπροστασίας SYLENA Mk.2. Ο τυπικός οπλισμός των GoWind-2500 αποτελείται από ένα πυροβόλο των 76 χιλιοστών (OTO Melara), δύο τηλεχειριζόμενους πύργους της Nexter με πυροβόλα των 20 χιλιοστών, έναν κάθετο εκτοξευτή 16 θέσεων για βλήματα VL Mica, οκτώ βλήματα κατά πλοίων MM-40 Block.3 Exocet και δύο τριπλούς εκτοξευτές τορπιλών των 324 χιλιοστών (η έκδοση GoWind-1000 ενσωματώνει τα ίδια πυροβόλα, αλλά οκτώ VL Mica, 4 MM-40 Block.3 Exocet, ενώ δεν ενσωματώνει καθόλου τορπίλες). Επίσης, το ελικοδρόμιο μπορεί να υποστηρίξει ελικόπτερο βάρους 10 τόνων.

Πέραν όμως της τυπικής διαμόρφωσης ο εκάστοτε πελάτης μπορεί να επιλέξει τη διαμόρφωση που επιθυμεί. Για παράδειγμα συνδυασμός οπλισμού που έχουν επιλέξει τα ΗΑΕ είναι: Οκτώ (8) βλήματα κατά πλοίων MM-40 Block.3 Exocet, 32 βλήματα ESSM (Evolved Sea Sparrow Missile) επί οκταπλού κάθετου εκτοξευτή Mk.41, δύο (2) τριπλούς εκτοξευτές τορπιλών, ένα κύριο πυροβόλο των 76 χιλιοστών και δύο πολυβόλα των 20 χιλιοστών.

Σε ένα άλλο παράδειγμα, η Μαλαισία, η οποία ναυπηγεί έξι (6) πλοία βασισμένα στις κορβέτες GoWind-2500, αλλά με μεγαλύτερο εκτόπισμα (περίπου 3.100 τόνους) έχει επιλέξει: Ένα (1) πυροβόλο Bofors Mk.3 των 57 χιλιοστών, δύο (2) πύργους DS30M με πυροβόλα των 30 χιλιοστών, κάθετο σύστημα εκτόξευσης 16 θέσεων για ισάριθμα αντιαεροπορικά βλήματα VL Mica, οκτώ (8) βλήματα κατά πλοίων NSM (Naval Strike Missile) και δύο (2) τριπλούς εκτοξευτές τορπιλών των 324 χιλιοστών.

Η άλλη πρόταση της Γαλλίας είναι η κορβέτα C–Sword-90 των ναυπηγείων CMN. Οι C-Sword-90 έχουν σχεδιαστεί για μια σειρά αποστολών όπως περιπολία σε παράκτιο περιβάλλον και/ή σε κλειστές θάλασσες, συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης, ανθυποβρυχιακό και πόλεμο επιφανείας κ.ά. Το μήκος τους είναι 95 μέτρα, το πλάτος τους 15,7 μέτρα και το βύθισμα τους 4 μέτρα. Επιτυγχάνουν μέγιστη ταχύτητα 28 κόμβων (52 χιλιόμετρα την ώρα) και μέγιστη εμβέλεια 7.000 ναυτικά μίλια (12.964 χιλιόμετρα) με ταχύτητα πλεύσης 12 κόμβους (22 χιλιόμετρα την ώρα). Οι απαιτήσεις επάνδρωσης είναι 65 άτομα με δυνατότητα φιλοξενίας πληρώματος 85 ατόμων.

Ο τυπικός οπλισμός των C-Sword-90 αποτελείται από ένα πυροβόλο των 76 ή των 57 χιλιοστών, δύο τηλεχειριζόμενους πύργους με πυροβόλα των 20 ή των 30 χιλιοστών, έναν κάθετο εκτοξευτή 16 θέσεων για αντιαεροπορικά βλήματα μικρού βεληνεκούς, οκτώ βλήματα κατά πλοίων και δύο τριπλούς εκτοξευτές τορπιλών 324 χιλιοστών. Επίσης, το ελικοδρόμιο μπορεί να υποστηρίξει ελικόπτερο βάρους 10 τόνων, ενώ μπορεί να μεταφέρει και δύο σκάφη RHIB. Σε επίπεδο αισθητήρων, στην τυπική τους διαμόρφωση, τα πλοία ενσωματώνουν ραντάρ πολλαπλών λειτουργιών, ραντάρ ελέγχου πυρός, ηλεκτροπτικό σύστημα, σταθερό και ποντιζόμενο σονάρ, σύστημα ηλεκτρονικών μέσων υποστήριξης, σύστημα ηλεκτρονικών αντιμέτρων και σύστημα αυτοπροστασίας.

Η ανάγκη του ΠΝ για νέα πλοία είναι δεδομένη. Δεδομένη είναι επίσης και η αδυναμία της χώρας να δαπανήσει χρήματα για την άμυνα. Όμως οι ανάγκες δεν μπορούν να περιμένουν. Σήμερα, οι ηλικίες ορισμένων πλοίων του Στόλου είναι περί τα 40 χρόνια. Η αδιαφορία για ελληνικές σχεδιάσεις πλοίων διαφόρων εκτοπισμάτων, διαστάσεων και δυνατοτήτων μεταφοράς οπλισμού ήταν και παραμένει εγκληματική. Όμως σήμερα δεν υπάρχει χρόνος για κάτι τέτοιο. Μοιραία η ανάγκη ενίσχυσης του Στόλου με νέα μεγάλα πλοία επιφανείας θέτει το ερώτημα τι θα ήταν καλύτερο για το ΠΝ: Να πάει σε κορβέτες ή σε φρεγάτες αντιαεροπορικής άμυνας περιοχής; Οι κορβέτες έχουν το πλεονέκτημα του μικρού κόστους, ενώ οι φρεγάτες αυτό της αντιαεροπορικής άμυνας περιοχής. Και τα δύο πλαιονεκτήματα είναι αναγκαία για το ΠΝ.

Η λύση λοιπόν ίσως να είναι ο συνδυασμός των δύο τύπων, ως η πλέον ρεαλιστική και προσιτή επιλογή για το ΠΝ, τόσο σε επίπεδο οικονομικών δεδομένων, όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο, αφού στην κλειστή θάλασσα του Αιγαίου, πλοία κατηγορίας ταχέων σκαφών κατευθυνόμενων βλημάτων και κορβετών, είναι ιδανικά, λόγω του μικρού τους μεγέθους, δηλαδή της ευκολία απόκρυψης τους σε κολπίσκους, και της μεγάλης ισχύος πυρός που διαθέτουν, σε σχέση πάντα με το μέγεθος τους. Από την άλλη πλευρά οι φρεγάτες αντιαεροπορικής άμυνας περιοχής είναι αναγκαίες για να υπερασπιστούμε τα εθνικά μας συμφέροντα στην Κύπρο, αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο.