45 χρόνια μετά την δεύτερη τουρκική εισβολή στην Κύπρο, όπου ο δεύτερος Αττίλας έφθασε μέχρι την διαχωριστική γραμμή που παραμένει ακόμη και σήμερα σύμβολο μιας Εθνικής τραγωδίας και μιας πρωτοφανούς παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είναι όλο και πιο ξεκάθαρο ότι η Διεθνής Κοινότητα και κυρίως η Ουάσιγκτον, με ευθύνη του τότε ΥΠΕΞ Χένρι Κίσινγκερ δεν εξάντλησαν τις δυνατότητες που είχαν προκειμένου να αποφευχθεί η τραγωδία.
Γράφει ο ΝΙΚΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ για το LIBERAL
Στις 28 Ιουλίου 1974 οι ΗΠΑ αναγνωρίζοντας ότι οι ίδιες δεν έχουν ειδικό ενδιαφέρον στην Κύπρο, αντί να επιδιώξουν να αποτρέψουν την δεύτερη εισβολή και την κατ επέκταση ολοκλήρωση της τουρκικής κατοχής στο νησί, κάνουν ασκήσεις επί χάρτου.
Όπως φαίνεται και στο έγγραφο που παρουσίασε στον Χ. Κίσινγκερ η Cyprus Task Force, κανείς δεν ασχολείται στην Ουάσιγκτον με την προσπάθεια αποτροπής κλιμάκωσης της στρατιωτικής παρέμβασης της Τουρκίας, αλλά αποτυπώνονται στο χαρτί τα διαφορετικά σενάρια για την διαχείριση της κατάστασης με την παγιοποίηση των αποτελεσμάτων της τουρκικής εισβολής … Και είναι αποκαλυπτικό του τρόπου που ερμήνευαν τα γεγονότα και τους «παίκτες» στο Κυπριακό, οι Αμερικανοί.
Διαβάστε το ενημερωτικό υπόμνημα προς τον τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ:
«Ενημερωτικό υπόμνημα από την Κυπριακή ομάδα εργασίας στο Υπουργό Εξωτερικών, Κίσινγκερ
Ουάσιγκτον, 28 Ιουλίου, 1974.
Τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην Κυπριακή κρίση: Θέματα και επιλογές
Το πρόβλημα
Παρά την Ελληνική αντίσταση, οι Τούρκοι στη Γενεύη προσπαθούν να πιέσουν τις συζητήσεις κατάπαυσης του πυρός σε προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις για μια πολιτική διευθέτηση. Καθώς οι συνομιλίες προσεγγίζουν τις ουσιαστικές πτυχές της διευθέτησης, ο κίνδυνος ενός αδιεξόδου αυξάνεται. Εν αναμονή αυτού του ενδεχομένου, το έγγραφο αυτό αναλύει τις διάφορες ρυθμίσεις που μπορεί να προταθούν για τον καθορισμό του τρόπου με τον οποίο επηρεάζονται τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
II. H Κατασταση
Στρατιωτικά η κατάσταση στο νησί είναι σχετικά ήρεμη. Οι Τούρκοι έχουν εδραιώσει και διευρύνει τον θύλακα βόρεια της Λευκωσίας αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των Τουρκοκυπριακών θυλάκων έξω από το τρίγωνο Λευκωσίας – Κυρήνειας έχουν περιορισθεί η εξαλειφθεί με εξαίρεση την Αμμόχωστο και την περιοχή των Κόκκινων που συνεχίζει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Τουρκοκυπριακής πολιτοφυλακής.
Η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα έχει απειλήσει με Ελληνοτουρκικό πόλεμο εάν οι Τούρκοι συνεχίσουν να προωθούνται κατά παράβαση της εκεχειρίας αλλά οι διεθνείς προσπάθειες τις τελευταίες 24 ώρες έχουν περιορίσει τις τουρκικές παραβιάσεις. Από πολιτική άποψη η κατάσταση στην Ελλάδα και στην ελληνοκυπριακή κοινότητα είναι ασταθής .Ο Κληρίδης παγιδευμένος μεταξύ των εξτρεμιστών της Δεξιάς και της Αριστεράς κινείται προσεκτικά από τον φόβο μιας κίνησης εναντίον του . Στην Ελλάδα υπάρχουν αναφορές για πραξικόπημα εναντίον του Καραμανλή από στρατιωτικούς υποστηρικτές του Ιωαννίδη.
Ο Ελληνικός Στρατός πιθανόν να αφήσει στον Καραμανλή σημαντικό περιθώριο για την προσπάθεια αναζήτησης λύσης του Κυπριακού υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία δεν θα επιδιώξει να διευρύνει τα πλεονεκτήματα της στην Κύπρο ακόμη περισσότερο. Οι Τούρκοι φαίνονται ενωμένοι γύρω από τον Ετσεβίτ, αλλά η αντιπολίτευση και ο Στρατός θα τον παρακολουθούν προσεκτικά για να είναι σίγουροι ότι δεν θα διαπραγματευθεί τα κέρδη της Τουρκίας..
Διπλωματικά με την εισβολή στην Κύπρο συνεχίζοντας την προέλαση μετά την κατάπαυση του πυρός και δηλώνοντας ότι η Τουρκία προτίθεται να παραμείνει με τις δυνάμεις της στην Κύπρο οι Τούρκοι βρίσκονται υπό αυξανόμενη διεθνή κριτική. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ανήσυχο για τους στόχους της Τουρκίας και οι Τούρκοι από την πλευρά τους θεωρούν ότι οι Βρετανοί είναι υπέρ της Ελλάδας. Υπό αυτές τις συνθήκες η μοναδική σημαντική υποστήριξη προς την Τουρκία φαίνεται να προέρχεται από τις ΗΠΑ
ΙΙΙ Αμερικανικά Συμφέροντα
Τα θεμελιώδη συμφέροντα μας στην περιοχή είναι :1)να διατηρηθεί η ικανότητα άμυνας και αποτροπής της Δύσης η οποία απαιτεί την συνοχή του ΝΑΤΟ, την διατήρηση των εγκαταστάσεων των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ και την Ελληνο-τουρκική αρμονία.2)την αναχαίτιση της Σοβιετικής επιρροής.
Μια ασταθής Κύπρος απειλεί και τα δυο αυτά συμφέροντα μας. O ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός αποδυναμώνει την αμυντική ικανότητα της Συμμαχίας και οι ελληνοτουρκικές εχθροπραξίες θα επέφεραν σοβαρό πλήγμα.
Περαιτέρω αν χειροτέρευε η κατάσταση, η κρίση εύκολα θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερη Σοβιετική τοποθέτηση στην Κύπρο και είτε στην Ελλάδα είτε στην Τουρκία ,είτε και στις δύο. Έτσι οι ΗΠΑ δεν έχουν θεμελιώδεις στόχους σχετικά με την ίδια την Κύπρο εκτός από το πλαίσιο των επιπτώσεων του Κυπριακού σε άλλα συμφέροντα των ΗΠΑ.
IV Προθέσεις και στόχοι των Μερών
ΤΟΥΡΚΙΑ: Οι Τούρκοι είναι αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσουν την ισχυρή θέση τους στην Κύπρο για να λύσουν το Κυπριακό μιας και δια παντός σύμφωνα με τη γραμμή για de facto κυβερνητικό διαχωρισμό των δυο κοινοτήτων εντός του πλαισίου μιας ανεξάρτητης Κύπρου. Αυτό περιγράφεται από την Τουρκία σαν η «αποκατάσταση των δυο αυτόνομων διοικήσεων» που συντονίζονται μόνο σε επίπεδο Κορυφής από τον Ελληνοκύπριο πρόεδρο και τον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο.
Η ρύθμιση αυτή πρέπει να αναγνωρισθεί από τους Έλληνες σε επίσημο έγγραφο.
Οι Τούρκοι είναι αντίθετοι στην επιστροφή στο συνταγματικό σύστημα του 1960 το οποίο θεωρούν μη λειτουργικό. Είναι επίσης αντίθετοι στην επιστροφή του Μακαρίου. Δεν μιλούν για διχοτόμηση (διπλή Ένωση) προφανώς επειδή δεν πιστεύουν ότι η Ελλάδα, οι ΗΠΑ και οι Σοβιετικοί και η Διεθνής Κοινότητα, θα ανεχθούν την εξαφάνιση του ανεξάρτητου κράτους της Κύπρου.
Επιπλέον η Τουρκία μπορεί να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τα κέρδη της στην Κύπρο για να πιέσει την Ελλάδα να επιλύσουν τα άλλα Ελληνοτουρκικά θέματα, πρωταρχικά την διαφορά για το πετρέλαιο του Αιγαίου και την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων. Η Τουρκία ίσως υπολογίζει ότι, με τον Καραμανλή στην εξουσία στην Αθήνα υπάρχει μια καλή ευκαιρία για την επίλυση των εκκρεμών προβλημάτων. Τελικά η Τουρκία πιστεύει ότι διαπραγματεύεται από θέση ισχύος και δεν θα προσεγγίσει την διαπραγματευτική διαδικασία με θετική διάθεση.
ΕΛΛΑΔΑ: Ο Καραμανλής όπως και ο Ετσεβίτ θέλει να επιλύσει τα εκκρεμή Ελληνοτουρκικά προβλήματα. Ωστόσο θα βρεθεί υπό πίεση από τον Στρατό να μην παραδοθεί στις τουρκικές απαιτήσεις . Οι Έλληνες θα προτιμούσαν μια ανεξάρτητη ενιαία Κύπρο με τις ελάχιστες Εγγυήσεις για τα δικαιώματα της Τουρκικής κοινότητας. Γνωρίζουν ότι η Ένωση είναι μη αποδεκτή από την Τουρκία. Στο ενδιάμεσο θα ήθελαν πιθανόν, το status quo ante, χωρίς τον Μακάριο και χωρίς τα πρόσθετα τουρκικά στρατεύματα.
Το ελάχιστο που θα δέχονταν θα ήταν η συνέχιση της Ανεξαρτησίας. Οι Έλληνες θα μπορούσαν να δεχθούν μια ομοσπονδιακή λύση εάν ο τουρκικός Στρατός μειώνονταν σε μια συμβολική παρουσία και εάν οι ομοσπονδιακές ρυθμίσεις δεν θα ήταν απλώς ένα πρόσχημα για τον τουρκικό έλεγχο επί εδαφών. Αν οι Έλληνες κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει βάση στην τουρκική θέση (π.χ. δηλαδή ότι οι Τούρκοι έχουν αποτελεσματικά συνδέσει τον αυτόνομο θύλακα με την Τουρκία) θα μπορούσαν να κινηθούν για να κάνουν το ίδιο στην Ελληνική πλευρά και να προσεγγίσουν τους Τούρκους στην βάση της de facto Ένωσης και των δυο τομέων.
ΚΥΠΡΟΣ (Ελληνοκύπριοι): Οι Τουρκοκύπριοι είναι υπό τον έλεγχο της Άγκυρας, αλλά η Αθήνα θα πρέπει να λάβει υπόψη της τις απόψεις των Ελληνοκυπρίων. Ότι κι αν συμφωνήσει η Αθήνα με τους Τούρκους θα πρέπει να «πουληθεί» στους Ελληνοκυπρίους (παρά την πλήρη παρερμηνεία της Άγκυρας ότι η Ελλάδα μπορεί να επιβάλλει την θέληση της στους Ελληνοκυπρίους). Στο παρελθόν, η Αθήνα είχε προβλήματα με τον Μακάριο, μα όταν τα κατάφερε, αυτός θα μπορούσε να περάσει στους Ελληνοκύπριους την Συμφωνία.
Ο Κληρίδης είναι πιο δεκτικός στην κατεύθυνση της Αθήνας και πιο ελκυστικός στους Τούρκους, αλλά μάλλον δεν θα είναι σε θέση να διασφαλίσει την αποδοχή των Ελληνο-τουρκικών συμβιβασμών. Οι Αριστεροί θέλουν να συνεχισθεί η Ανεξαρτησία υπό τον Μακάριο. Οι Δεξιοί θέλουν Ένωση χωρίς τον Μακάριο .Οι Ελληνοκύπριοι έχουν την δυνατότητα να σαμποτάρουν μια Συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας. Όπως και οι Έλληνες της Ελλάδας, η πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων θα μπορούσε πιθανόν να αποδεχθεί μια ομοσπονδιακή λύση εάν αυτή δεν ενέπλεκε μια μαζική τουρκική στρατιωτική παρουσία η κάθε άλλου είδους τουρκική , πέραν των συνόρων της δικαιοδοσία.
V. Εναλλακτικά μοντέλα για νέες διευθετήσεις για την Κύπρο
Α. Μια ανεξάρτητη Κύπρος με Τουρκικές περιοχές (extraterritorial) θα συνεπάγονταν:
-Μια ανεξάρτητη κυρίαρχη Κύπρο, πλην των τουρκικών περιοχών.
-Αναγνωρισμένη ή de facto υπό τουρκικό έλεγχο περιοχή στο τρίγωνο Λευκωσία- Κερύνεια .
-Η Τουρκία διατηρεί μεγάλο αριθμό τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στον θύλακα της Κερύνειας.
-Μερική Ελευθερία Κίνησης.
Β. Διχοτόμηση: Θα περιλαμβάνει:
-Αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας γύρω από τον θύλακα της Κερύνειας ή σε κάποια άλλη περιοχή
-Η Διακήρυξη , ίσως μετά το δημοψήφισμα, της Ένωσης του υπολοίπου της Κύπρου με την Ελλάδα.
-Την προαιρετική μεταφορά των Τουρκοκυπρίων στον τουρκικό θύλακα και των Ελληνοκυπρίων έξω από αυτόν.
C. Ομοσπονδία και Αποστρατιωτικοποίηση, θα περιλαμβάνουν:
-Μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη Κύπρο
-Την δημιουργία δυο κοινοτικών δομών -μιας ελληνικής και μιας τουρκικής, αυτόνομων σε τοπικό επιπεδο και συγχωνευμένων σε εθνικό επίπεδο .
-Την σταδιακή μείωση ,υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ των ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων ,σε μια συμβολική παρουσία μερικών εκατοντάδων στρατιωτών εκάστη.
-Αποστρατιωτικοποίηση της Κύπρου-όχι τοπικοί στρατοί.
Συζήτηση
Αναλύοντας αυτά τα τρία μοντέλα από την άποψη των αμερικάνικων συμφερόντων και επιδιώξεων οδηγούμεθα στα ακόλουθα συμπεράσματα:
Το Μοντέλο Α θα είναι ασταθές και γρήγορα θα οδηγήσει στο Μοντέλο Β. Το Μοντέλο αυτό διατρέχει επίσης τον κίνδυνο αναζωπύρωσης των μαχών εάν οι Τούρκοι αποφασίσουν να επεκτείνουν τον θύλακα της Κερύνειας, η αν η Ελλάδα επιχειρήσει να φέρει ελληνικά στρατεύματα στο νησί. Εάν οι Ελληνοκύπριοι είναι υποχρεωμένοι να παραχωρήσουν σημαντικό έδαφος στην Τουρκία ,δεν θα είχαν κανένα κίνητρο να εγκαταλείψουν τον ιστορικό στόχο της Ένωσης για την διατήρηση ενός ανεξάρτητου κράτους και η Ελλάδα δεν θα ήταν σε θέση να αρνηθεί.
-Τα Μοντέλα Α και Β έχουν το πλεονέκτημα ότι διαχωρίζουν την Ελληνική και Τουρκική κοινότητα, αλλά το μειονέκτημα είναι ότι δημιουργούν ένα ακόμη σύνορο.
-Το Μοντέλο Β θα συνεπάγονταν ενδεχομένως την μεταφορά ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο για εξισορρόπηση των δυνάμεων που ήδη βρίσκονται εκεί.
Συμπερασματικές παρατηρήσεις:
Μοντέλο Α (extraterriotoriality) είναι εγγενώς ασταθές και ως εκ τούτου είναι το λιγότερο επιθυμητό Μοντέλο από την άποψη των ΗΠΑ. Το Μοντέλο Β (διχοτόμηση) είναι πιθανόν απαράδεκτο για τους Έλληνες και μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη και όχι μικρότερη αντιπαράθεση μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. Το Μοντέλο C (ομοσπονδία) θέτει ένα δυνητικό σοβαρό πολιτικό πρόβλημα: Ακόμη κι αν η Ελλάδα και η Τουρκία συμφωνήσουν σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα, οι Ελληνοκύπριοι θα μπορούσαν να συμπεράνουν ότι η συμφωνία έδωσε παρά πολλά στους Τούρκους και έχουν την δυνατότητα να υποσκάψουν μια Ελληνοτουρκική Συμφωνία.
Από την άλλη πλευρά το Μοντέλο C (Ομοσπονδία) συστήνεται γιατί θα ελαχιστοποιήσει την Ελληνική και Τουρκική παρουσία στο νησί…».
