Η υποθαλάσσια διάσταση της ναυτικής ισχύος αποτελούσε ανέκαθεν κρίσιμο παράγοντα στρατηγικής στον ανταγωνισμό Ελλάδας – Τουρκίας. Με την είσοδο τεχνολογιών αναερόβιας πρόωσης (AIP), τα συμβατικά υποβρύχια της τελευταίας γενιάς έχουν αναδειχθεί σε δομικό στοιχείο ισορροπίας δυνάμεων στο Αιγαίο και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Έχοντας ήδη καλύψει λεπτομερώς το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό σε προηγούμενο δημοσίευμα, προχωρούμε εδώ σε πλήρη επανεξέταση, με έμφαση σε τρέχουσες εξελίξεις και νέες προκλήσεις. Από τις αρχές του 1970 και τα δύο ναυτικά έχουν επενδύσει όπως και πολλές άλλες χώρες στη γερμανική υποβρύχια τεχνολογία που έχει αποδώσει μια σειρά από πολύ επιτυχημένες σχεδιάσεις υποβρυχίων. Τα γερμανικά υποβρύχια προσφέρουν υψηλές αποδόσεις στο υποβρύχιο πεδίο επιχειρήσεων λόγω των εξελιγμένων ηλεκτρονικών συστημάτων τους, της πολύ χαμηλής ακουστικής υπογραφής και της υψηλής απόδοσης του συστήματος ΑΙΡ κάνοντάς τα επικίνδυνους θηρευτές εφάμιλλους των εξελιγμένων αλλά πολύ ακριβότερων επιθετικών υποβρυχίων πυρηνικής πρόωσης.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό ήταν ο πρώτος πελάτης των υποβρυχίων Τ-209 στις αρχές του 1970 και έχει παραλάβει τέσσερα υποβρύχια Τ-209/1100 το 1971-72 από τα οποία ένα μόλις παραμένει σε υπηρεσία σήμερα μετά και τον παροπλισμό του υποβρυχίου «Τρίτων» στις 15 Μαίου 2025. Ακολούθως παρέλαβε και τέσσερα υποβρύχια Τ-209/1200 το 1979-80 από τα οποία μόλις ένα, το υποβρύχιο «Ωκεανός» αναβαθμίστηκε στα πρότυπα των νέων τότε υποβρυχίων Τ-214 με νέα ηλεκτρονικά και σύστημα αναερόβιας πρόωσης επεκτείνοντας την επιχειρησιακή του ζωή για τουλάχιστον15 έτη.

Ο εκσυγχρονισμός περιλάμβανε:

• Εγκατάσταση συστήματος αναερόβιας πρόωσης με την εισαγωγή ενός νέου τμήματος μήκους περίπου 4,5μ που περιείχε τις δύο μονάδες PEMFC τύπου ΒΖΜ120 ισχύος 120 kw η καθεμία, την δεξαμενή υγρού οξυγόνου LOX καθώς και τα περιφεριακά υποσυστήματα στου συστήματος ΑΙΡ.
• Εγκατάσταση του νέας τεχνολογίας ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης μάχης ISUS 90-46 με δυνατότητα βολής κατευθυνόμενων βλημάτων Sub Harpoon.
• Εγκατάσταση Συστήματος Βολής Βλήματος (WES) με δυνατότητα βολής κατευθυνόμενων βλημάτων Sub Harpoon.
• Εγκατάσταση ολοκληρομένου συστήματος σόναρ CSU 90 που περιλαμβάνει το σόναρ πλευρικής διάταξης FAS 90, κυλινδρικές διατάξεις παθητικής και ενεργητικής λειτουργίας, αναλυτή ιδίου θορύβου, σόναρ αποστασιομέτρησης και σόναρ αποφυγής ναρκών.
• Αντικατάσταση του ραντάρ επιφανείας.
• Αντικατάσταση των υπάρχοντων ηλεκτρονικών μέσων υποστήριξης (ESM) από το νεότερο UME-100HN.
• Αντικατάσταση του περισκοπίου έρευνας από το OMS 100EO.
• Εγκατάσταση ιστού SATCOM.
• Eκσυγχρονισμός του επικοινωνιακού συστήματος και αντικατάσταση του ιστού επικοινωνιών.
• Εγκατάσταση δύο συστήματων εκτόξευσης παραπλανητικών δολωμάτων (decoys) τύπου Circe.
• Εγκατάσταση τακτικής ζεύξης δεδομένων Link-11Β.
• Aντικατάσταση της έλικας με νεότερη αθόρυβης λειτουργίας.
• Μετασκευή θυρίδων καθόδου για την υποδοχή βαθυσκάφους διάσωσης.
• Λήψη μέτρων μείωσης θορύβου.

Τα ελληνικά Type 214 αποτελούν υποδειγματικό συνδυασμό προηγμένης τεχνολογίας και AIP, από το 2016 υπάρχουν τέσσερα πλήρως επιχειρησιακά σκάφη με τυπικά τεχνικά χαρακτηριστικά – Μήκος 65,3 μ, διάμετρο ανθεκτικού κύτους 6,3 μ, εκτόπισμα επιφάνειας 1730 τόνους και 1904 τόνους σε κατάδυση, και επιτυγχάνουν μέγιστη ταχύτητα έως 21 κόμβους σε κατάδυση ή 6,5 κόμβους με χρήση AIP. Διαθέτουν ολοκληρωμένο σύστημα μάχης ISUS 90-15, εξελιγμένο sonar CSU 90 (παθητική & ενεργητική πλευρική διάταξη, αναλυτή θορύβου, σόναρ ναρκών), σύγχρονους αισθητήρες οπτικών και θερμικών σημάτων (OMS‑100EO, SERO 400EO), ραντάρ ναυτιλίας χαμηλής ανίχνευσης, σύστημα ESM TIMNEX II και δυνατότητα βολής τορπιλών και Sub-Harpoon. Το σύνολο τους παρέχει αποδεδειγμένη εμπειρία επιχειρήσεων και αθόρυβης λειτουργίας και είναι ένας πραγματικός πολλαπλασιαστής ισχύος για το πολεμικό ναυτικό.

Το μέλλον του ελληνικού υποβρύχιου στόλου.

Η πιο σημαντική εξέλιξη μέχρι σήμερα είναι η σταδιακή παραλαβή των υπερσύγχρονων γερμανικών τορπιλών DM2A4 με το πλέον εξελιγμένο λογισμικό οι οποίες θα ξεκλιδώσουν όλες τις επιθετικές αρετές των υποβρυχίων Τ-214. Ήδη βρίσκονται υπό παράδοση 44 όπλα ενώ έχει αποφασισθεί να ασκηθεί η προαίρεση για την αγορά επιπλέον 38 τορπιλών, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των όπλων (εφόσον ασκηθεί η προαίρεση) στα 82 όπλα. Αρκετά για εξοπλίσουν πλήρως τα πέντε υποβρύχια με σύστημα AIP που έχουν δυνατότητα βολής τους.

Το επόμενο βήμα που έχει εξαγγελθεί από τα πλέον επίσημα χείλη είναι η αναβάθμιση μέσης ζωής των υποβρυχίων τύπου Τ-214, εκτιμώμενου ύψους πέρι το 1δις ευρώ. Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει κυρίως αντικατάσταση των ηλεκτρονικών και ηλεκτροπτικών του υποβρυχίου καθώς και του συστήματος μάχης από το νέας γενιάς ORCCA το οποίο προσφέρεται σε όλα τα γερμανικά υποβρύχια νέας κατασκευής. Με το πρόγραμμα αυτό τα πιο σύγχρονα ελληνικά υποβρύχια θα συνεχίσουν να είναι στην αιχμή της τεχνολογίας προσφέροντας τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στο μέλλον. Περισσότερες λεπτομέριες δεν έχουν γίνει γνωστές αν και οι άνθρωποι του πολεμικού ναυτικού εργάζονται πυρετωδώς ως προς την εκπόνηση ενός άρτιου προγράμματος το οποίο θα βοηθήσει τα ελληνικά Τ-214 να συνεχίσουν ως μηχανές και οπλικά συστήματα να αποτελούν θανάσιμο κίνδυνο για πολλά χρόνια ακόμη.

Η Τρίτη πτυχή της αναβάθμισης του ελληνικού υποβρύχιου στόλου είναι η απόκτηση 2+2 νέων υποβρυχίων με αυξημένες δυνατότητες και ειδικότερα με δυνατότητα βολής πυραύλων κρουζ μεγάλης εμβέλειας. Στο πρόγραμμα το οποίο αναμένεται να τρέξει μέσα στην επόμενη δεκαετία κύριοι διεκδικητές είναι η Naval Group με τα υποβρύχια Scorpene και Barracuda, η TKMS με τα υποβρύχια T-214NG και T-209NG και η σουηδική SAAB με το νέας γενιάς υποβρύχιο A26. Βέβαια δεν μπορούμε να αποκλείσουμε άλλες εταιρίες που μπορεί να θέσουν και εκείνες υποψηφιότητα όταν εκκινήσει το πρόγραμμα. Να υπογραμμίσουμε εδώ ότι όσον αφορά την απαίτηση για μεταφορά και βολή πυραύλων κρουζ μεγάλης εμβέλειας, μόνο η υποψηφιότητα του Baraccuda την καλύπτει πλήρως με τον πύραυλο MdcN. Μένει να δούμε πόση βαρύτητα έχει αυτή η απαίτηση στην τελική επιλογή αλλά και το τελικό κόστος σε σχέση με τα διατηθέμενα κονδύλια. Πάντως οι έλληνες επιτελείς θα έχουν να λύσουν μια δύσκολη εξίσωση για την επιλογή του νέου ελληνικού υποβρυχίου από τη στιγμή που όλες οι προτεινόμενες σχεδιάσεις διαθέτουν πλεονεκτήματα και η σύγκριση θα είναι αρκετά δύσκολη.

Τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό

Το τουρκικό πολεμικό ναυτικό ακολούθησε το παράδειγμα του ελληνικού πολεμικού ναυτικού λίγα χρόνια αργότερα παραγγέλνοντας έξι Τ-209/1200 της κλάσης TCG Atilah, τα οποία παραδόθηκαν μεταξύ των ετών 1975 και 1989, τα τρία πρώτα κατασκευάστηκαν από την HDW στο Κίελο και παραδόθηκαν μέχρι το 1978 και τα υπόλοιπα τρία κατασκευάστηκαν μεταξύ 1981-1989 στα ναυπηγεία Golcuk στην Κωνσταντινούπολη. Από τα έξι υποβρύχια σήμερα βρίσκονται σε υπηρεσία τα τέσσερα τα οποία και πρόκειται να αντικατασταθούν σταδιακά από τα νέα Τ-214 της κλάσης Reis.

Με την παράδοση του τελευταίου υποβρυχίου Τ-209/1200 το τουρκικό πολεμικό ναυτικό είχε ήδη αποφασίσει τη συνέχιση του ναυπηγικού προγράμματος με την ναυπήγηση των νεότερων πιο σύγχρονων και ικανότερων Τ-209/1400 κλάσης TCG Preveze, που παραδόθηκαν μεταξύ 1994 και 1999. Σκοπός της κίνησης αυτής ήταν να αντικατασταθούν τα τελευταία αμερικάνικα υποβρύχια σε υπηρεσία. Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα το τουρκικό πολεμικό ναυτικό ξεκίνησε να παραλαμβάνει τα τέσσερα βελτιωμένα Τ-209/1400mod κλάσης TCG Gur τα οποία παραδόθηκαν μεταξύ των ετών 2003-2008.

Σήμερα ένα νέο ναυπηγικό πρόγραμμα βρίσκεται σε εξέλιξη με την παραγγελία των έξι υποβρυχίων Τ-214 της κλάσης TCG REeis, που ενσωματώνουν όλες τις τελευταίες εξελίξεις στα ηλεκτρονικά ενώ έχουν θεραπευθεί και όλες οι παιδικές ασθένειες που ταλάνισαν το αντίστοιχο ελληνικό πρόγραμμα κατά την παραλαβή του πρώτου υποβρυχίου της κλάσης. Η ναυπήγηση του πρώτου υποβρύχιου TCG Reis διήρκεσε επτά χρόνια και παραδόθηκε πριν ένα χρόνο ακριβώς στις 24 Αυγούστου 2023, ενώ το δεύτερο και το τρίτο υποβρύχιο της κλάσης βρίσκονται σε περίοδο θαλάσσιων δοκιμών.

Παράλληλα όλα τα υποβρύχια των κλάσεων T-209/1400 TCG Preveze και T-209/1400Mod TCG Gur περνάνε από προγράμματα αναβάθμισης με ενσωμάτωση τουρκικών συστημάτων. Τα T-209/1400 TCG Preveze κατά τη διάρκεια του προγράμματος θα αποκτήσουν νέο αδρανειακό σύστημα INS, μετρητικά βάθους, αλατότητας και πυκνότητας του θαλασσινού νερού, νέα περισκόπια επίθεσης, νέα τηλεσκοπική δορυφορική κεραία, σύστημα φιλτραρίσματος του αέρα, σύστημα τηλεπικοινωνιών ανάγκης και αντικατάσταση του παλαιού συστήματος διαχείρισης μάχης ISUS 83/2 από το τουρκικής σχεδίασης ADVENT MUREN με πέντε κονσόλες χειριστών. Το πρόγραμμα θα διαρκέσει μέχρι το 2027 και κύριοι ανάδοχοι είναι οι STM, ASELSAN και HAVELSAN. Στις 19 Φεβρουαρίου 2024 η STM ανακοίνωσε την υπογραφή συμβολαίου με την SSB για το πρόγραμμα αναβάθμισης μέσης ζωής των υποβρυχίων T-209/1400Mod TCG Gur. Το πρόγραμμα θα διαρκέσει έξι χρόνια και συμμετέχουν ως κοινοπραξία εκτός της STM οι ASELSAN, ASFAT και HAVELSAN.

Πέραν των παραπάνω προγραμμάτων η Τουρκία με την πολυετή εμπειρία στην κατασκευή υποβρυχίων, την μεταφορά τεχνογνωσίας, την εξέλιξη της τουρκικής ναυπηγικής τεχνογνωσίας και των ηλεκτρονικών και των όπλων έχει ξεκινήσει την εξολοκλήρου σχεδίαση και κατασκευή νέων υποβρυχίων με ενσωμάτωση τουρκικών όπλων και ηλεκτρονικών. Το 2022 ξεκίνησε η πρώτη φάση παραγωγής των νέων μίνι υποβρυχίων STM500 με μήκος 42 μέτρα και εκτόπισμα σε κατάδυση γύρω στους 540 τόνους. Θα έχουν πλήρωμα 18 ατόμων μέγιστη ταχύτητα σε κατάδυση 18 κόμβων και αυτονομία 30 ημερών. Το σύστημα θα είναι diesel-electric με μπαταρίες νέας γενιάς ιόντων λιθίου. Τα ηλεκτρονικά θα είναι τουρκικής κατασκευής ενώ θα έχει τέσσερις τορπιλοσωλήνες και θα μεταφέρει συνδυασμό οκτώ όπλων, βαρέων τορπιλών AKYA και υποβρυχίως εκτοξευόμενους πυραύλους ATMACA. Το επόμενο εξελικτικό βήμα είναι η σχεδίαση μιας νέας κλάσης υποβρυχίων εκτοπίσματος 2500-3000 τόνων του πρόγραμματος MILDEN με τουρκικής σχεδίασης συστήματος AIP.

Το επόμενο βήμα για τον τουρκικό υποβρύχιο στόλο είναι η κατασκευή του πρώτου μεγάλου μεγέθους τουρκικής σχεδίασης υποβρυχίου MILDEN το οποίο ενσωματώνει σε μεγάλο ποσοστό τουρκικής σχεδιάσης συστήματα, ηλεκτρονικά και όπλα. Με αυτόν τον τρόπο η Τουρκία αποκτάει αυτοδυναμία και στην σχεδίαση και κατασκευή σύγχρονων υποβρυχίων. Επόμενο μεγάλο πρότζεκτ που αναγγέλθηκε από την τουρκική προεδρία είναι η απόκτηση υποβρυχίων πυρηνικής πρόωσης. Αν και μπορεί να ακούγεται ουτοπικό, μην ξεχνάμε ότι η Τουρκία είναι μια μεγάλη χώρα η οποία έχει βλέψεις περιφεριακής δύναμης και η μέχρι τώρα εμπειρία έχει δείξει ότι όσον αφορά τους εξοπλισμούς, οι εξαγγελίες πάντα γίνονται πράξη.

Δυστυχώς ο συσχετισμός δυνάμεων μέχρι το τέλος της δεκαετίας αναμένεται δυσοίωνος για το ελληνικό πολεμικό ναυτικό ακόμη και εάν σήμερα υπογράψουμε για τη ναυπήγηση τεσσάρων νέων υποβρυχίων. Επίσης, είναι άγνωστο εάν θα υπάρξουν στο άμεσο μέλλον σχεδιάσεις που μπορεί να ενταχθούν ως ενδιάμεση λύση αφού από την υπογραφή του συμβολαίο μέχρι την παράδοση ενός νέου υποβρυχίου χρειάζονται έξι με επτά χρόνια. Επίσης το κόστος είναι αρκετά υψηλό αγγίζοντας τα 600 εκατομύρια για ένα νέο Τ-214. Με τις σημερινές προβλέψεις το 2030 η Ελλάδα θα διαθέτει πέντε υποβρύχια με σύστημα AIP, εκ των οποίων το ένα πενήντα ετών, και ίσως κάποια μικρής επιχειρησιακής αξίας μη αναβαθμισμένα Τ-209/1200. Την ώρα που η Τουρκία θα διαθέτει 14 νέα ή πλήρως αναβαθμισμένα υποβρύχια με μέση ηλικία 20 ετών ενώ θα έχει αρχίσει να παραλαμβάνει και τα πρώτα μίνι υποβρύχια. Μια αναλογία 1 προς 3, τη χειρότερη όλων των εποχών.