Γράφει η Κορίνα Καφετζοπούλου
Πριν από λίγο διάστημα κυκλοφόρησε ένα βιβλίο από τις εκδόσεις Δούρειος Ίππος με τίτλο: «ΟΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1936-1940», του Κωνσταντίνου Βλάσση. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αποκαλύπτει την εξοπλιστική προσπάθεια που ανέπτυξε η χώρα ώστε να προετοιμαστεί στο μέτρο του δυνατού για την αναμενόμενη παγκόσμια σύρραξη. Το έργο βασίζεται σε ανέκδοτο υλικό που εντοπίστηκε σε ιδιωτικό αρχείο και αφορά τα επίσημα πρακτικά των συνεδριάσεων του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Αμύνης (ΑΣΕΑ) και συγκεκριμένα τις αποφάσεις που ελήφθησαν σε 75 συνεδριάσεις αυτού, μεταξύ Ιανουαρίου 1936 και Οκτωβρίου 1940.
Μέσα στο βιβλίο αυτό των 500 σελίδων, φαίνεται ότι το Έπος των Ελλήνων που γράφτηκε το 1940-41, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην στρατιωτική προετοιμασία που προηγήθηκε και όχι μόνο στην ψυχή και το ηθικό.
Σε αυτό περιέχονται τα επίσημα στοιχεία 75 συνεδριάσεων του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Άμυνας (Α.Σ.Ε.Α.), τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά, με εξαντλητική λεπτομέρεια, για τους εξοπλισμούς της κυβέρνησης του Ιωάννη Μεταξά, η οποία παρέταξε τον μεγαλύτερο στην ιστορία του Έθνους στρατό (άνω των 500.000 ανδρών) δίχως να καταφύγει σε δανεισμό.
Μέσα από τις παραγγελίες στολών, κλινοσκεπασμάτων, τυφεκίων, πυροβόλων κι αεροπλάνων αποκαλύπτεται το επιτελικό έργο, οι διεθνείς ισορροπίες, οι δυσκολίες, οι περιορισμοί και καθίσταται πλήρως αντιληπτό, ποια προγράμματα, ενώ υπεγράφησαν συμβάσεις, δεν πρόλαβαν να υλοποιηθούν.
Το βιβλίο αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τον μεθοδικό μελετητή και τον ιστορικό, τον ερευνητή των εξοπλισμών από πλευράς τεχνολογίας και οικονομίας, ανοίγοντας ένα νέο πλαίσιο εξετάσεως των πραγμάτων.
«Δε θα αποτελούσε υπερβολή, αν λέγαμε ότι η ανακάλυψη των ντοκουμέντων που περιέχονται στο βιβλίο, αποτελούν τη μεγαλύτερη ίσως ιστορική ανακάλυψη των τελευταίων δεκαετιών, σε ότι αφορά τη Νεοελληνική Ιστορία. Ούτε επίσης το ότι, μετά τη δημοσίευση αυτών των εγγράφων, ένα κομμάτι της επίσημης Ελληνικής Ιστορίας πρέπει να ξαναγραφτεί!
Ορισμένος αριθμός από τα πρακτικά αυτά του Α.Σ.Ε.Α., ήταν ως σήμερα γνωστό ότι υπήρχαν στα Αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ) και του Μουσείου Ιστορίας της Πολεμικής Αεροπορίας (ΜΙΣΠΑ). Όμως συγκεντρωμένα και στο σύνολό τους βρέθηκαν σε ιδιωτική συλλογή» είπε στο MadeinCreta o ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας και αρθρογράφος Νίκος Χριστοφίλης.
Ο κ. Χριστοφίλης μιλά για την στρατιωτική προετοιμασία της Ελλάδας και παρουσιάζει στοιχεία που ίσως δεν είναι ευρέως γνωστά στο ευρύ κοινό.
Νέα Στοιχεία για την Πολεμική Προετοιμασία των Ελλήνων στον Πόλεμο του 1940 – ’41
Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε, η νίκη των Ελλήνων κατά των φασιστών στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και η σθεναρή άμυνα που προβλήθηκε στις ναζιστικές σιδηρόφρακτες μεραρχίες την άνοιξη του 1941, δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο του ηθικού των Ελλήνων. Πίσω από αυτό υπήρχε η προετοιμασία της τότε ελληνικής κυβέρνησης.
Αν και το 1936 ο στρατιωτικός εξοπλισμός της χώρας αποτελείτο από υπολείμματα υλικού της Μικρασιατικής Εκστρατείας, 4 χρόνια αργότερα η Ελλάδα παρέταξε για την άμυνά της τον πιο ισχυρό στρατό που είχε ποτέ – μισό εκατομμύριο άντρες! Η συνεχής πίεση της Βουλγαρίας για έξοδο στο Αιγαίο, οι προκλήσεις της Ιταλίας που, χρόνο με τον χρόνο, κλιμακώνονταν και τα σύννεφα του πολέμου στην Ευρώπη δεν άφησαν αδιάφορη την ελληνική κυβέρνηση. Οι προσπάθειες όμως για τον εξοπλισμό των Ενόπλων Δυνάμεων δε στέφθηκαν όλες από επιτυχία. Οι ελλείψεις ήταν πολλές, αλλά σε καμία περίπτωση δεν οφειλόταν σε ανεπάρκεια ενεργειών της κυβέρνησης, είπε στο MadeinCreta o κ. Χριστοφίλης.
Ο Ι. Μεταξάς ανέλαβε το 1936 τη διακυβέρνηση της χώρας σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από το συνταγματικό πλαίσιο της εποχής, λόγω της κρίσης. Με ανάθεση από το Βασιλέα και ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, η κυβέρνηση και μάλιστα με συσχετισμούς θριαμβευτικούς, καθώς την αποδέχθηκαν αμφότερα τα μεγάλα κόμματα, οι Φιλελεύθεροι και το Λαϊκό: υπερψήφισαν 241 βουλευτές, καταψήφισαν μόλις 16, δηλαδή οι 15 του ΚΚΕ και ο Γ. Παπανδρέου, ενώ στη συνέχεια προέβη στην αναστολή όρων του Συντάγματος.
Ο Ι. Μεταξάς (γνωστός για τα φιλοαγγλικά του αισθήματα) και το καθεστώς του, κατηγορήθηκαν για πολλά πράγματα, που έγιναν ή δεν έγιναν. Ανάμεσα σε αυτά, η κατηγορία ότι δεν εξόπλισε ή δεν εξόπλισε επαρκώς τις Ένοπλες Δυνάμεις και κατηγορία ότι δεν περίμενε την ιταλική επίθεση και ήταν προσανατολισμένος στη Βουλγαρία.
Από το 1936 έως το 1940 (έναρξη του πολέμου για την Ελλάδα) κατέβαλε ιδιαίτερα σημαντικές προσπάθειες για τον εξοπλισμό των Ενόπλων Δυνάμεων. Αν και δόθηκαν παραγγελίες έγκαιρα, δεν παραδόθηκε όλο το παραγγελθέν υλικό. Οι κατασκευάστριες εταιρείες διασφαλίζονταν τα συμφέροντα των κυβερνήσεών τους αρνήθηκαν να εκτελέσουν τις παραδόσεις ή κωλυσιεργούσαν εντέχνως, όταν διαφάνηκαν στον ορίζοντα τα σύννεφα ενός επερχόμενου νέου Μεγάλου Πολέμου (ο όρος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν ακόμα σε χρήση).
Στην ουσία, ο Μεταξάς, ό,τι κατάφερε το κατάφερε στα δυόμισι πρώτα χρόνια της διακυβέρνησής του. Από τα μέσα του 1938 οι χώρες που διέθεταν ανεπτυγμένη πολεμική βιομηχανία, παρέδιδαν υλικό με το σταγονόμετρο ή δε δέχονταν παραγγελίες (οι εχθροπραξίες μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων άρχισαν το 1939).
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι παραγγελίες αεροσκαφών υλοποιήθηκαν μόνο κατά το 42% (120 μονάδες, τα οποία το 1936-37 αποτελούσαν την τελευταία λέξη της αεροπορικής τεχνολογίας), ενώ ο σχεδιασμός της κυβέρνησης ήταν να αποκτήσει 285 αεροσκάφη μέχρι το 1942.
Παραγγελίες δόθηκαν σε:
α) Μ.Βρετανία (πολεμικά πλοία, αεροπλάνα, αεροπορικοί κινητήρες και ανταλλακτικά) Δεν υλοποιήθηκαν κατά μεγάλο μέρος λόγω πολιτικής απόφασης της χώρας αυτής.
β) Γαλλία (πυροβόλα, αεροπλάνα, πυρομαχικά) Δεν υλοποιήθηκαν κατά μεγάλο μέρος λόγω πολιτικής απόφασης της χώρας αυτής και εξαιτίας της γερμανικής εισβολής στη Γαλλία.
γ) Πολωνία (αεροπλάνα) Υλοποιήθηκαν
δ) Τσεχοσλοβακία (οπλισμός αεροσκαφών) Υλοποιήθηκαν
ε) Γερμανία (αντιαεροπορικά πυροβόλα, αεροπλάνα, αεροπορικοί κινητήρες, ανταλλακτικά αεροπλάνων) Δεν υλοποιήθηκαν κατά μεγάλο μέρος λόγω πολιτικής απόφασης της χώρας αυτής.
στ) Βέλγιο (τυφέκια, πολυβόλα αεροσκαφών, πυρομαχικά) Υλοποιήθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος, όχι στο σύνολό τους λόγω της εισβολής των Γερμανών στο Βέλγιο.
ζ) Ελβετία (πυροβόλα για τον εξοπλισμό των αεροσκαφών και τα πυρομαχικά τους) Υλοποιήθηκαν
η) ΗΠΑ (αεροπλάνα) Δεν υλοποιήθηκαν λόγω παρέμβασης της Μ. Βρετανίας.
θ) Ελλάδα – εγχώρια βιομηχανία – (κυρίως πυρομαχικά και βόμβες) Υλοποιήθηκαν.
Αξίζει να αναφερθεί ότι:
(1) Τα υπερσύχρονα αεροπλάνα Supermarine Spitfire MK I, τα οποία είχαν παραγγελθεί και κατά μεγάλο μέρος προπληρωθεί στη Βρετανία δεν παραδόθηκαν ποτέ. Αν και δεν έχει επισήμως επιβεβαιωθεί ιστορικά, η ασυνέπεια αυτή των Βρετανών χρησιμοποιήθηκε αργότερα από την ελληνική κυβέρνηση στη Μέση Ανατολή, ως μοχλός πίεσης για την παράδοση του τύπου αυτού των αεροπλάνων στις Ελληνικές Μοίρες που μάχονταν στην Β. Αφρική, στο πλευρό των Συμμάχων.
(2) Τα υπερσύχρονα για την εποχή (1936) Πολωνικής κατασκευής καταδιωκτικά P.Z.L. 24 αποκτήθηκαν με την ανταλλαγή καπνού, ενώ ήταν τα πρώτα αεροπλάνα παγκοσμίως που μετά από απόφαση της κυβέρνησης εξοπλιστήκαν και με πυροβόλα, αντί μόνο με πολυβόλα, για καλύτερη αντιμετώπιση των εχθρικών στις αερομαχίες.
3) Ο σημαντικός αριθμός ελαφρών και βαρέων πολυβόλων που στάλθηκε από τη Βελγική πολεμική βιομηχανία FN στην Ελλάδα, κυριεύτηκε μέσα σε εμπορική αμαξοστοιχία από τις γερμανικές δυνάμεις πριν εγκαταλείψει τα σύνορα του Βελγίου. Μεταπολεμικά, την δεκαετία του ’50, η βελγική εταιρία παραδέχτηκε την ασυνέπεια και επέστρεψε το χρηματικό ποσό στην Ελλάδα.
Η Κρήτη χωρίς όπλα
Σε ότι αφορά τις μαρτυρίες που προέρχονται κυρίως από την Κρήτη για έλλειψη όπλων (1941), αυτό είναι αλήθεια αλλά ο κ.Χριστοφίλης σημειώνει ότι:
«Δεν έχουν βρεθεί έγγραφα που να επιβεβαιώνουν ότι ο Μεταξάς εσκεμμένα «αφόπλισε» τους Κρήτες, τις παραμονές του πολέμου, ζητώντας τους να παραδώσουν τον οπλισμό τους για να ενισχύσει το μέτωπο. Μπορεί να φοβόταν την επανάληψη ενός επαναστατικού κινήματος στο νησί, όπως εκείνου της 29ης Ιουλίου 1938, όμως δεν υπάρχουν γραπτές αποδείξεις.
Οι Βρετανοί είχαν εγγυηθεί την ασφάλεια της Κρήτης και η Ελλάδα είχε βασίσει τη γενικότερη άμυνά της στο ότι ο βρετανικός στόλος θα κάλυπτε τα νώτα της στο Αιγαίο και στο Ιόνιο – αυτός είναι και ένας λόγος που δε δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στην αγορά πολεμικών πλοίων. Εξάλλου, το 1939-’40 που η κυβέρνηση μάζεψε τα όπλα από το νησί δεν μπορούσε κανένας να φανταστεί την γερμανική εμπλοκή και την αεραπόβαση του 1941».
Σε ό,τι αφορά τον προσανατολισμό των Ενόπλων Δυνάμεων προς τη Βουλγαρία μέχρι το 1939.
Μέχρι τότε οι ιταλικές δυνάμεις βρίσκονταν σε απόσταση, λόγω της Αδριατικής θάλασσας. Όταν όμως η Ιταλία έδειξε τις επεκτατικές τις διαθέσεις με την εισβολή της στην Αφρική, και το 1939 κατέλαβε την Αλβανία, τα αμυντικά σχέδια άλλαξαν (βλέπε αρχεία Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού).
Συγκεκριμένα μελετήθηκε ακόμα και συνδυασμένη προσβολή της Ελλάδας από Ιταλία και Βουλγαρία. Σημειώνεται ότι οι ελληνο-ιταλικές σχέσεις ουδέποτε ήταν πραγματικά φιλικές (βλέπε πολιτική της Ιταλίας στη Μ. Ασία, κατάληψη της Κέρκυρας και καταπίεση των Ελλήνων στην ιταλοκρατούμενη Δωδεκάνησο).
Απόδειξη ότι η Ελλάδα φοβόταν Ιταλική εισβολή από πολύ νωρίς, είναι ότι από το 1936-37 άρχισε η οχύρωση της ελληνικής ακτογραμμής (βλέπε αρχεία Πολεμικού Ναυτικού), αφού τα ιταλικά πλοία με βάση τα Δωδεκάνησα αλώνιζαν στο Αιγαίο (η Βουλγαρία δε διέθετε στόλο και δεν αποτελούσε θαλάσσιο κίνδυνο).
Πολλοί αναφέρουν ως παράδειγμα της ελληνικής απρο-ετοιμασίας / απρονοησίας, τη μη οχύρωση της ελληνοαλβανικής μεθορίου κατά τα πρότυπα της γραμμής Μεταξά, στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο. Αυτό είναι μεγάλο λάθος, όπως αναφέρει ο ιστορικός ερευνητής εξηγώντας το γιατί.
α) Η Ήπειρος δεν ήταν εύκολο να οχυρωθεί λόγω γεωγραφικής διαμόρφωσης (θα χρειαζόταν αμέτρητα οχυρά για να καλύψουν όλες τις χαράδρες και τα περάσματα).
β) Η Ελλάδα δεν είχε παραιτηθεί από τις διεκδικήσεις της στη Β. Ήπειρο. Η κατασκευή οχυρών στην μεθόριο με την Αλβανία θα υπονοούσε έμμεσα ότι αποδέχεται την οριογραμμή.
Πώς η Ελληνική Κυβέρνηση βρήκε χρήματα για τους αμυντικούς εξοπλισμούς;
1) Από Εράνους και Δωρεές
2) Από τα έσοδα που είχε από τον μεγάλο εμπορικό της στόλο
3) Μέσω της ανταλλαγής προϊόντων (όπως καπνό) με πολεμικό υλικό
4) Πώληση παλαιού και νέου στρατιωτικού υλικού στους εμπολέμους του Ισπανικού Εμφυλίου
Η Ελλάδα την 28η Οκτωβρίου 1940 είχε:
Πυροβόλα 910 (διαφόρων διαμετρημάτων)
Αντιαεροπορικά πυροβόλα 301 (διαφόρων διαμετρημάτων)
Αντιαρματικά 48
Όλμοι 323
Πολυβόλα 4.852
Οπλοπολυβόλα 13.200
Τυφέκια 459.700
Θωρηκτά 1
Αντιτορπιλικά 10
Υποβρύχια 6
Τορπιλάκατοι 5
Αεροπλάνα 318 (όλων των τύπων, τα 120 καινούρια)
ΠΗΓΕΣ
- Ελευθέριου Παπαγιαννάκη Ο ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940 -41 (Εκδόσεις Ιωλκός)
- Αννίβα Βελλιάδη ΜΕΤΑΞΑΣ – ΧΙΤΛΕΡ – Ελληνογερμανικές Σχέσεις στην Μεταξική Δικτατορία (Εκδόσεις Ενάλιος)
- Ιωάννη Κολιόπουλου Η ΔΙΚΤΑΚΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ’40 (Εκδόσεις Βάνιας)
- Κωνσταντίνου Βλάσση ΟΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1936 – 1940 (Εκδόσεις Δούρειος Ίππος)
- Αρχεία Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ)
- Αρχεία Μουσείου Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας (ΜΙΣΠΑ)
