Η αφορμή για το συγκεκριμένο άρθρο μας δόθηκε από την είδηση ότι στις 17 Μαρτίου η Airbus Helicopters παρέδωσε το 500^ο ελικόπτερο NH-90. Πρόκειται για ένα ελικόπτερο της έκδοσης τακτικών μεταφορών (TTH : Tactical Transport Helicopter), με αριθμό «1486», το οποίο παραδόθηκε στη Γαλλική Αεροπορία Στρατού. Το ΝΗ-90 έχει καταγράψει σημαντικές εμπορικές επιτυχίες, αλλά την τελευταία διετία έχει υποστεί και σοβαρά πλήγματα, με πρόωρες αποσύρσεις, κυρίως λόγω της χαμηλής διαθεσιμότητας. Είναι φυσικό τέτοιες εξελίξεις να αφορούν άμεσα και την Ελλάδα, η οποία χρησιμοποιεί το NH-90. Στη διάρκεια της τελετής παράδοσης του 500^ου ελικοπτέρου, ο Bruno Even, Διευθύνων Σύμβουλος της Airbus Helicopters, μίλησε για το ζήτημα της υποστήριξης των NH-90.

Όπως δήλωσε ο Bruno Even, η Airbus Helicopters «είναι πεπεισμένη ότι διαθέτει τις προβλεπόμενες δομές να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της διαθεσιμότητας» και ότι «υπάρχουν μέτρα τα οποία έχουμε επεξεργαστεί, για την βελτίωση της διαθεσιμότητας, αλλά ακόμα δεν έχουν εφαρμοστεί». Το 2021 η NH Industries ξεκίνησαν το πρόγραμμα «New Horizons» με στόχο την αύξηση των χαμηλών ποσοστών διαθεσιμότητας των ελικοπτέρων σχεδόν σε όλους τους χρήστες. Το πρόγραμμα «New Horizons» περιλαμβάνει 22 πρωτοβουλίες βελτίωσης της αλυσίδας υποστήριξης των ελικοπτέρων, από το πρώτο ως το τελευταίο επίπεδο. «Γνωρίζω την απογοήτευση και τις προσδοκίες, αλλά είμαι πεπεισμένος ότι οι πρωτοβουλίες που ξεκινήσαμε πριν δυο χρόνια, κι άλλες που θα λάβουμε, θα αποδώσουν καρπούς», είπε ο Bruno Even.

Σήμερα, 14 χώρες έχουν επιλέξει το NH-90, είτε στην έκδοση τακτικών μεταφορών TTH, είτε στην έκδοση ναυτικής συνεργασίας NFH (NATO Frigate Helicopter). Πρόκειται για τις Αυστραλία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Ομάν, Κατάρ, Ισπανία, Σουηδία και Νορβηγία. Από τις 14 αυτές χώρες η Αυστραλία, το Βέλγιο, η Σουηδία και η Νορβηγία έχουν αποφασίσει και ανακοινώσει την απόφαση τους για πρόωρη απόσυρση και αντικατάσταση των ελικοπτέρων. Η αρχή έγινε με το Βέλγιο, όταν τον Ιούνιο του 2020, δημοσιεύματα του βελγικού τύπου ανέφεραν την πρόθεση της χώρας να προχωρήσει στην προμήθεια 18 νέων ελικοπτέρων, για την αντικατάσταση τεσσάρων (4) NH-90 ΤΤΗ και 13 ελαφρών A-109ABi (σε υπηρεσία από το 1992).

Το 2007 το Βέλγιο υπέγραψε σύμβαση για την προμήθεια οκτώ (8) NH-90, εκ των οποίων τέσσερα (4) ΝΗ-90 TTH και ισάριθμα ΝΗ-90 NFH, με δικαίωμα προαίρεσης για δύο (2) ακόμα ΝΗ-90 TTH. Το πρώτο βελγικό NH-90 ΤΤΗ πέταξε για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 2012, ενώ το πρώτο ελικόπτερο, ένα ΝΗ-90 NFH, παραδόθηκε τον Αύγουστο του 2013. To πρώτο ΝΗ-90 TTH παραδόθηκε τον Οκτώβριο του 2013, ενώ και τα οκτώ (8) ελικόπτερα είχαν παραδοθεί μέχρι τις αρχές του 2015. Ο λόγος της βελγικής απόφασης για την πρόωρη απόσυρση των ελικοπτέρων (των τεσσάρων TTH, όχι των ισάριθμων NFH) είναι το υψηλό επιχειρησιακό τους κόστος και η χαμηλή τους διαθεσιμότητα. Σύμφωνα με τον ισχύοντα προγραμματισμό τα βελγικά NH-90 TTH θα έχουν αποσυρθεί ως το 2025.

Μετά το Βέλγιο τη σκυτάλη πείρε η Αυστραλία, η οποία, τον Μάιο του 2022, ανακοίνωσε την απόφαση της να αντικαταστήσει 69 ελικόπτερα της Airbus Helicopters με αμερικανικά. Συγκεκριμένα, η Αυστραλία αποφάσισε την αντικατάσταση 22 επιθετικών ελικοπτέρων Tiger, με 29 AH-64E Guardian Apache, και 47 NH-90 (MRH-90 Taipan σε αυστραλιανή υπηρεσία) από 40 UH-60M Black Hawk (για το Στρατό) και έξι (6) MH-60R Sea Hawk (για το Ναυτικό). Η ιστορία των αυστραλιανών Tiger ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2001 με την υπογραφή σχετικού συμβολαίου για την προμήθεια 22 ελικοπτέρων. Το 2016 η Αυστραλία ανακοίνωσε την πρόθεση αντικατάστασης των Tiger, λόγω υψηλού κόστους συντήρησης των κινητήρων και του μεγάλου χρόνου που απαιτείται για την επισκευή των συστημάτων που στέλνονται στην Ευρώπη.

Το 2004 η χώρα προχώρησε στην αγορά 12 MRH-90, ενώ τον Ιούνιο του 2006 προχώρησε στην αγορά κι άλλων 34 ελικοπτέρων του τύπου για την αντικατάσταση των S-70A-9 Black Hawk του Στρατού και των Sea King του Ναυτικού. Τον Απρίλιο του 2010 ένα (1) MRH-90 αντιμετώπισε αστοχία κινητήρα και ο στόλος καθηλώθηκε προσωρινά. Τον Ιούλιο του 2014 η Αυστραλία εξέδωσε έκθεση σύμφωνα με την οποία σημειώθηκαν λάθη στην προμήθεια και αναπτυξιακές αστοχίες με αποτέλεσμα η Πλήρης Επιχειρησιακή Ικανότητα των MRH-90 θα αποκτηθεί τον Απρίλιο του 2019, με πέντε (5) χρόνια καθυστέρηση. Ως αποζημίωση η Αυστραλία έλαβε ένα (1) επιπλέον ελικόπτερο. Τον Ιούνιο του 2021 σημειώθηκε νέο περιστατικό καθήλωσης των ελικοπτέρων και στις 9 Δεκεμβρίου ανακοινώθηκε η πρόωρη απόσυρση και αντικατάσταση των MRH-90.

Τον Ιούνιο το 2022 στον κατάλογο των χωρών που αποφάσισαν την πρόωρη απόσυρση ελικοπτέρων NH-90 προστέθηκε και η Νορβηγία. Συγκεκριμένα, ο Υπουργός Άμυνας της χώρας ανακοίνωσε την ακύρωση του προγράμματος των ελικοπτέρων 14 NH-90 NFH, ότι θα επιστρέψει στην NH Industries τα 13 ελικόπτερα που έχουν ήδη παραδοθεί και θα απαιτήσει την επιστροφή των $ 500 εκατομμυρίων που η χώρα έχει δαπανήσει για την προμήθεια. «Είναι μια σοβαρή απόφαση, αλλά όσο κι αν εργαστεί το προσωπικό, όσα ανταλλακτικά κι αν παραγγείλουμε, το NH-90 δεν θα μπορέσει να καλύψει ποτέ τις ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων μας», είχε δηλώσει ο Νορβηγός Υπουργός Άμυνας. Η Νορβηγία προέβη στη συγκεκριμένη απόφαση για τέσσερις (4) κύριους λόγους: Σοβαρές καθυστερήσεις στην παράδοση των ελικοπτέρων, ζήτημα αξιοπιστία, ζητήματα υποστήριξης και παλαιότητα υπό-συστημάτων.

To 2001 η Νορβηγία προχώρησε στην προμήθεια 14 NH-90 για χρήση από το Ναυτικό και την Ακτοφυλακή. Οι παραδόσεις είχαν προγραμματιστεί για την περίοδο 2005-2008. Ωστόσο, το πρώτο ελικόπτερο παραδόθηκε το Δεκέμβριο του 2011, ενώ μέχρι τον Ιανουάριο του 2016 είχαν παραδοθεί έξι (6) από τα 14 ελικόπτερα. Το Φεβρουάριο του 2018, έκθεση των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, ανέφερε ότι τα ελικόπτερα δεν παρέχουν επαρκείς ώρες πτήσης για το ρόλο τους. Σύμφωνα με το τελικό χρονοδιάγραμμα και τα 14 ελικόπτερα θα παραδίδονταν εντός του 2022, αλλά τελικά και αυτό το χρονοδιάγραμμα δεν τηρήθηκε και το τελευταίο ελικόπτερο θα παραδιδόταν το 2024.

Αυτό, όπως τελικά αποδείχθηκε, ήταν και σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της υπομονής για τη Νορβηγία και προχώρησε στην ακύρωση του προγράμματος. Ως προς την αξιοπιστία του ελικοπτέρου, η Νορβηγία ανακοίνωσε ότι ο ρυθμός παρουσίασης αστοχιών ήταν 40 φορές υψηλότερος από το προβλεπόμενο. Αυτό, σε συνδυασμό, με τα προβλήματα στη συντήρησης και υποστήριξη, είχε ως αποτέλεσμα ορισμένες φορές μόνο ένα (1) ελικόπτερο να είναι διαθέσιμο ή και κανένα. Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας της χώρας τα ελικόπτερα έπρεπε να πετάν 3.900 ώρες το χρόνο, αλλά πετούσαν μόνο 700 ώρες κατά μέσω όσο. Επιπλέον, υπό-συστήματα που έχουν να κάνουν με την ανθυποβρυχιακή ικανότητα των ελικοπτέρων πλέον έχουν ξεπεραστεί τεχνολογικά.

Μετά το Βέλγιο, την Αυστραλία και τη Νορβηγία, το Νοέμβριο του 2022, η Σουηδία ανακοίνωσε ότι στο πλαίσιο του νέου σχεδιασμού θα αποσύρει πρόωρα τα 18 εν υπηρεσία NH-90 ΤΤΗ/NFH και θα τα αντικαταστήσει από νέα. Η πρώτη δημόσια αιχμή για τα NH-90 έγινε τον Ιούλιο του 2022, όταν ο Αρχηγός της Σουηδικής Πολεμικής Αεροπορίας, αποκάλυψε ότι αξιολογεί την αποτελεσματικότητα και τις επιδόσεις του NH-90 NFH και ότι μέχρι στιγμής το ελικόπτερο δεν αποδίδει σύμφωνα με τις προβλεπόμενες ικανότητες. Το 2001 η Σουηδία προχώρησε στην προμήθεια 18 NH-90, εννέα (9) TTH και εννέα (9) NFH. Το πρώτο NH-90 παραδόθηκε το 2015, ενώ το τελευταίο το 2019. Τα ελικόπτερα έπρεπε να αποκτήσουν Πλήρη Επιχειρησιακή Ικανότητα το 2008. Ωστόσο, το πρώτο NH-90 απέκτησε Αρχική Επιχειρησιακή Ικανότητα τον Απρίλιο του 2011. Αυτή η μεγάλη καθυστέρηση οδήγησε τη Σουηδία στην εσπευσμένη προμήθεια 15 UH-60M Black Hawk.

Ως προς την Ελλάδα, στις αρχές Απριλίου του 2021 η ΓΔΑΕΕ (Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων) ανακοίνωσε ότι υπογράφηκε η 6^η τροποποίηση της σύμβασης 034Α/03, η οποία διέπει το πρόγραμμα προμήθειας 16 μεταφορικών ελικοπτέρων ΝΗ-90, τεσσάρων (4)  ελικοπτέρων ειδικών επιχειρήσεων ίδιου τύπου και τεσσάρων (4) υγειονομικών συλλογών μετατροπής των ελικοπτέρων σε διακομιδής τραυματιών (MEDEVAC). Με την υπογραφή της συγκεκριμένης τροποποίησης άνοιξε ο δρόμος για την παραλαβή των έξι (6) τελευταίων ελικοπτέρων (το Νοέμβριο του 2022 έφτασε στην Ελλάδα το 15^ο ελικόπτερο). Ως προς την υποστήριξη των ελικοπτέρων, τον Οκτώβριο του 2021, η Βουλή ενέκρινε την υπογραφή της σχετικής σύμβασης τεχνικής υποστήριξης, χωρίς ωστόσο μέχρι σήμερα να έχει υπογραφεί η σύμβαση. Η τελευταία εξέλιξη είναι η υπογραφή, στις 24 Νοεμβρίου του 2022, της σύμβασης 006A/2022 για την προμήθεια ανταλλακτικών για τα ΝΗ-90.

Η ιστορία των ελληνικών NH-90 ξεκινά τον Αύγουστο του 2003 όταν υπογράφηκε η σύμβαση, συνολικού ύψους $ 657.523.069, για την προμήθεια 20 NH-90. Σύμφωνα με το αρχικό χρονοδιάγραμμα, η παράδοση του πρώτου ελικοπτέρου θα έπρεπε να γίνει το Δεκέμβριο του 2005, έξι (6) ελικόπτερα έπρεπε να παραδοθούν το 2006, πέντε (5) το 2007, έξι (6) το 2008 και δύο (2) το 2009. Ωστόσο, κατά διάρκεια των δοκιμών αποδοχής του πρώτου ελικοπτέρου προέκυψαν πολλές τεχνικές παρατηρήσεις και προβλήματα (περί τις 200 σύμφωνα με το ΓΕΣ) που έκριναν τα ελικόπτερα ως μη αποδεκτά από την ελληνική πλευρά. Μετά από σειρά διαπραγματεύσεων, η κατασκευάστρια εταιρία δεσμεύτηκε για την επίλυση των τεχνικών παρατηρήσεων και προβλημάτων, η καθυστέρηση όμως των παραδόσεων ενείχε ποινική ρήτρα ύψους € 34.000.000, η οποία συμπεριλήφθηκε ως σχετικός όρος στην αρχική σύμβαση.

Τελικά το ζήτημα επιλύθηκε τον Αύγουστο του 2010 με την υπογραφή σχετικής τροποποίησης της αρχικής σύμβασης. Σύμφωνα με τους όρους της τροποποίησης η κατασκευάστρια εταιρία ανέλαβε την ευθύνη της καθυστέρησης, κατέβαλε αποζημίωση ύψους € 70.030.540, χορήγησε πίστωση ύψους € 20.000.000 για υλικά και υπηρεσίες εν συνεχεία υποστήριξης, παρείχε επιπρόσθετα υλικά και υπηρεσίες εκτιμώμενου ύψους € 30.000.000, παρακράτησε ποσό ύψους € 4.800.000 (€ 1.200.000 για κάθε ένα από τα τέσσερα ελικόπτερα μέχρι την ολοκλήρωση των εργασιών επισκευής τους), ενώ προβλέφθηκε ποινική ρήτρα ύψους € 120.000.000 σε περίπτωση εκ νέου εκτροχιασμού του προγράμματος.

Μέχρι τότε, δηλαδή τον Αύγουστο του 2010, η Ελλάδα είχε καταβάλει την προκαταβολή ύψους € 263.009.227,60 (δηλαδή το 40% της αξίας της σύμβασης). Συνεπώς απέμενε η καταβολή του ποσού των € 394.513.841,40 – € 70.030.540 (συμφωνημένη αποζημίωση) = € 324.483.301,40. Έτσι, τα δύο (2) πρώτα ελικόπτερα παραδόθηκαν τον Ιούνιο του 2011, ενώ μέχρι τον Οκτώβριο του 2013 είχαν παραδοθεί επτά (7) ελικόπτερα. Ακολούθησε η παράδοση του 8^ου ελικοπτέρου, τον Απρίλιο του 2014, του 9ου ελικοπτέρου, τον Ιούλιο του 2014, του 10^ου ελικοπτέρου, το Νοέμβριο του 2014, και του 11^ου ελικοπτέρου, τον Δεκέμβριο του 2014.

Τον Φεβρουάριο του 2015, ενώ έπρεπε να παραδοθεί το 12^ο ελικόπτερο, τέθηκε, από την Ελλάδα, ζήτημα έλλειψης τεχνικής υποστήριξης. Το θέμα προκάλεσε αντιδράσεις, όταν ο τότε Υπουργός Εθνικής Άμυνας, Πάνος Καμμένος, δήλωσε πως δεν θα γίνει η παραλαβή του 12^ου ελικοπτέρου, ότι δεν θα καταβληθεί η τελευταία δόση (ύψους € 110.000.000 περίπου) και ότι δεν θα υπογραφεί η σύμβαση εν συνεχεία υποστήριξης ύψους € 75.500.000, που είχε εγκρίνει η αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή τον Ιούλιο του 2014 (μέχρι τότε το Ελληνικό Δημόσιο είχε ήδη αποπληρώσει περίπου το 70% του συνολικού τιμήματος). Τελικά, όταν διαπιστώθηκε, από την ελληνική πλευρά, ότι η άρνηση παραλαβής των ελικοπτέρων επιβάρυνε το Ελληνικό Δημόσιο με επιπλέον έξοδα φύλαξης τους, το ζήτημα εξετάστηκε εκ νέου, με αποτέλεσμα το 12^ο ελικόπτερο να παραδοθεί τον Απρίλιο του 2017, το 13^ο ελικόπτερο τον Ιούνιο του 2017 και το 14^ο ελικόπτερο τον Οκτώβριο του 2017.