Το μέλλον των Βαλκανίων πλέον «παίζεται» σε μια συνοριακή γραμμή ολίγων εκατοντάδων χιλιομέτρων, με πρωταγωνιστές μη-εκλεγμένους ευρωκράτες και πρώην Ουτσεκάδες, υπό το βάρος γεωπολιτικών ανταγωνισμών αλλά και προσωπικών φιλοδοξιών… πολιτικής επιβίωσης.
Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΦΙΔΑΣ για το HELLAS JOURNAL
Και αν ο ασκός του Αιόλου ανοίξει με τη διεθνή κοινότητα τελικώς να αποδέχεται μια πιθανή νέα αλλαγή συνόρων στη βάση εθνοτικών κριτηρίων, τότε πλέον (και παρά τις όποιες περί του αντιθέτου δεσμεύσεις) όλα θα επιτρέπονται… με ό,τι μπορεί φυσικά να συνεπάγεται αυτό για τις εξελίξεις από την Κριμαία έως την Κύπρο.
Σερβία και Κόσοβο εμφανίζονται πια ανοιχτά να διαπραγματεύονται την προοπτική μιας μεταξύ τους ανταλλαγής εδαφών, με το σκεπτικό ότι μια τέτοια ανταλλαγή πρόκειται να ανοίξει και το δρόμο προς την ένταξή τους στην ΕΕ κάποια στιγμή μετά το 2025.
Χωρίς να υπεισέλθουν σε λεπτομέρειες, οι πρόεδροι της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, και του Κοσόβου, Χασίμ Θάτσι-δύο άνθρωποι που αντάλλασσαν πραγματικά πυρά πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο μεν Βούτσιτς ως υπουργός Πληροφοριών τότε της Σερβίας και ο δε Θάτσι ως πολιτικός ηγέτης του Ου Τσε Κα (της αλβανικής παραστρατιωτικής οργάνωσης που πολεμούσε για τη Μεγάλη Αλβανία και την απόσχιση του Κοσόβου από τη Σερβία)-αναφέρθηκαν προσφάτως, από τις αυστριακές Άλπεις, στην πιθανότητα μιας μεταξύ τους ειρηνευτικής συμφωνίας που θα μπορούσε να περιλαμβάνει και «συνοριακές διορθώσεις».
Τέτοιου τύπου σενάρια κυκλοφορούσαν ανεπισήμως εδώ και χρόνια. Το περασμένο καλοκαίρι όμως έμελλε να επισημοποιηθούν, δια στόματος των καθ’ ύλην αρμοδίων ηγεσιών σε Βελιγράδι και Πρίστινα.
Θα είναι πραγματικά πολύ δύσκολο οι δύο πλευρές, Σερβία και Κόσοβο, να καταλήξουν σε μια συμφωνία επαναχάραξης των μεταξύ τους συνόρων που να εξομαλύνει τις μεταξύ τους σχέσεις.
Από την άλλη βέβαια, η ιδέα έχει πια πέσει ανοιχτά στο τραπέζι και συζητιέται. Πολλοί είναι εκείνοι μάλιστα διεθνώς που την προωθούν: άλλοι για λόγους γεωπολιτικούς (ΗΠΑ, Βρυξέλλες, ενδεχομένως και η Ρωσία) και άλλοι για λόγους προσωπικής πολιτικής επιβίωσης (Μογκερίνι κ.α.). Πολλοί είναι όμως και εκείνοι που προς το παρόν την απορρίπτουν (Γερμανία, Αυστρία, Λουξεμβούργο, Κροατία κ.α.) φοβούμενοι ότι «θα μπορούσε να ανοίξει πολλές παλιές πληγές στα Βαλκάνια», όπως δήλωσε χαρακτηριστικά την περασμένη εβδομάδα ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας.
Υπενθυμίζεται ότι δέκα χρόνια μετά τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου (ήταν Φεβρουάριος του 2008), η Σερβία εξακολουθεί να μην το αναγνωρίζει και δεν είναι η μόνη. Ελλάδα, Κύπρος, Ρουμανία, Σλοβακία και Ισπανία επίσης δεν το αναγνωρίζουν… για λόγους που (μεταξύ άλλων) έχουν να κάνουν και με τους κινδύνους που συνεπάγεται η νομιμοποίηση μονομερών αποσχιστικών κινήσεων-ανεξαρτητοποιήσεων προς όφελος μειονοτικών ομάδων.
Η ομαλοποίηση, ωστόσο, των σχέσεων ανάμεσα σε Βελιγράδι και Πρίστινα αποτελεί, προαπαιτούμενο εάν θέλουν Σερβία και Κόσοβο κάποια στιγμή να ενταχθούν στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Και επειδή προφανώς το θέλουν… Αλεξάνταρ Βούτσιτς και Χασίμ Θάτσι επιστρέφουν στις Βρυξέλλες την ερχόμενη Παρασκευή, 7 Σεπτεμβρίου, για ένα νέο γύρο συνομιλιών υπό την αιγίδα της ΕΕ. Ο Σέρβος πρόεδρος αναμένεται, μάλιστα, εν συνεχεία, το διήμερο 8 και 9 Σεπτεμβρίου, να επισκεφτεί και το βόρειο Κόσοβο (Μιτρόβιτσα) προκειμένου να παρουσιάσει στους πολίτες το όραμά του για το μέλλον, ενώ μέσα στο επόμενο διάστημα εκείνος έχει προγραμματισμένες συναντήσεις και με τον Ρώσο πρόεδρο Βλάντιμιρ Πούτιν.
Δεν έχει ανακοινωθεί προς το παρόν επισήμως αλλά μια προφανής επιλογή θα ήταν η Σερβία να παραχωρήσει την πλειοψηφικά αλβανική Κοιλάδα του Πρέσεβο (νότια Σερβία) στους Κοσοβάρους για να πάρει πίσω ως αντάλλαγμα περιοχές του πλειοψηφικά σερβικού βορείου Κοσόβου (Μιτρόβιτσα κ.α.).
Το «ντιλ» ηχεί λογικό, σε μια λογική τύπου εθνοτικής-θρησκευτικής ομογενοποίησης των κρατών, καθώς σερβικοί πληθυσμοί επιστρέφουν υπό τη Σερβία και αλβανικοί υπό ένα αλβανικό Μεγάλο Κόσοβο. Μια τέτοια συμφωνία εγκυμονεί ωστόσο τρομακτικούς κινδύνους για το μέλλον της ευρύτερης περιοχής, από τα Βαλκάνια έως την Κριμαία, και από την Καταλονία έως την Κύπρο.
Πιθανή αλλαγή των συνόρων ανάμεσα στη Σερβία και το Κόσοβο θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ανησυχητικό προηγούμενο, προετοιμάζοντας το έδαφος για ποικίλες άλλες, δυνητικά τεκτονικές ανατροπές:
Θα μπορούσε, συγκεκριμένα, να ανοίξει την όρεξη των εθνικιστών ενισχύοντας τις αποσχιστικές τάσεις συνολικά στα Βαλκάνια:
Εάν οι Σέρβοι του βορείου Κοσόβου ενωθούν με τη μητέρα Σερβία, τότε γιατί να μην διεκδικήσουν το ίδιο και οι Σέρβοι της ούτως ή άλλως τριμερούς (λόγω της προεδρίας που μοιράζονται Βόσνιοι μουσουλμάνοι, Σέρβοι, Κροάτες) και διχοτομημένης (στη βάση δύο συνιστωσών πολιτικών οντοτήτων) Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.
H Σερβική Δημοκρατίας της Βοσνίας (Ρεπούμπλικα Σρπσκα) και ο πρόεδρός της, Μίλοραντ Ντόντικ, δεν παραλείπουν να υπογραμμίζουν με κάθε ευκαιρία την επιθυμία τους να αποσχιστούν από την υπόλοιπη (κροατομουσουλμανική) Βοσνία, προωθώντας μεταξύ άλλων και το πάγιο αίτημα για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος υπέρ της απόσχισης. Το θέμα αναμένεται να επανέλθει δυναμικά στο προσκήνιο, για λόγους εκτός των άλλων και ψηφοθηρικούς, στο δρόμο προς τις γενικές εκλογές που πρόκειται να διεξαχθούν στη Βοσνία στις 7 Οκτωβρίου.
Μέσα σε όλα τα άλλα, μένει να φανεί πως θα αντιδράσουν και οι Σέρβοι του Μαυροβουνίου, κάποιοι από τους οποίους υπενθυμίζεται ότι είχαν κατηγορηθεί και ως επίδοξοι πραξικοπηματίες το 2016. Πάντως, οι σερβικές παρατάξεις του Μαυροβουνίου (Δημοκρατικό Μέτωπο, Σερβικό Εθνικό Συμβούλιο) κάνουν επί του παρόντος εκστρατεία ενάντια στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, ενώ μέλη τους επισκέφτηκαν το περασμένο Σαββατοκύριακο τις πλειοψηφικά σερβικές περιοχές κοντά στη Μιτρόβιτσα.
Σερβία και Μαυροβούνιο υπενθυμίζεται πάντως ότι έχουν εκφράσει διαφωνίες και για το καθεστώς στην πλειοψηφικά μουσουλμανική περιοχή του Σαντζάκ, μέρος της οποίας βρίσκεται εντός των σερβικών συνόρων.
Και αν οι Αλβανοί του Πρέσεβο γίνουν τελικώς μέρος ενός εθνοτικά μόνο αλβανικού Μεγάλου Κοσόβου, γιατί να μην επιδιώξουν την ένωσή τους υπό έναν κοινό… αετό και οι λοιποί Αλβανοί μειονοτικοί των Βαλκανίων, όπως είναι για παράδειγμα και οι Αλβανοί της ΠΓΔΜ.
Πίσω στα Τίρανα πάντως, το καθεστώς του Έντι Ράμα ήδη τρίβει τα χέρια του ή μάλλον ανοίγει τα φτερά του, οραματιζόμενο… Μεγάλες Αλβανίες, ενώ κάποιοι στην Πρίστινα θα προτιμούσαν αντιθέτως να μιλούν για Μεγάλο Κόσοβο.
Υπενθυμίζεται ότι Αλβανία και Κόσοβο έχουν ήδη συμφωνήσει να καταργήσουν τα μεταξύ τους σύνορα, ξεκινώντας από την 1η Ιανουαρίου του 2019. Υπενθυμίζεται, επίσης, και εκείνη η αμφιλεγόμενη πρόταση που είχε κάνει ο Αλβανός πρωθυπουργός Έντι Ράμα από την Πρίστινα τον περασμένο Φεβρουάριο, υποστηρίζοντας τότε ότι Αλβανία και Κόσοβο θα μπορούσαν να έχουν… τον ίδιο πρόεδρο, κοινή εξωτερική πολιτική, κοινή διπλωματική εκπροσώπηση και άλλα πολλά κοινά και… αλβανικά.
Και αν τα σύνορα αλλάξουν στα Βαλκάνια με τις ευλογίες του διεθνούς παράγοντα (ΗΠΑ, ΕΕ), τότε γιατί να μην γίνει τελικώς αποδεκτή από τη Δύση και η προσάρτηση της Κριμαϊκής Χερσονήσου στη Ρωσική Ομοσπονδία, ή γιατί να μην προωθηθεί ως «έσχατη λύση» και ένα μοντέλο διχοτόμησης στην Κύπρο, αμπαλαρισμένο ίσως ως χαλαρή συνομοσπονδία.
Η ΕΕ μπορεί να δηλώνει ενωμένη και σε τροχιά διεύρυνσης. Εντός της Γηραιάς Ηπείρου ωστόσο, οι συνοριακές διαφορές παραμένουν, όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και ευρύτερα, ακόμη και μεταξύ ήδη ενταγμένων κρατών-μελών όπως είναι η Κροατία και η Σλοβενία, με τις Βρυξέλλες μάλιστα να νίπτουν τας χείρας τους ως προς τη συγκεκριμένη διαμάχη. Όσο για τους αλυτρωτισμούς, αυτοί ανθούν όχι μόνο σε χώρες όπως η Αλβανία αλλά επί παραδείγματι και στην Ουγγαρία, αλυτρωτικοί κύκλοι της οποίας διεκδικούν εδάφη από όλους τους γείτονες, της Σερβίας συμπεριλαμβανομένης (στη βόρεια Βοϊβοντίνα).
Η Κομισιόν πάντως από την πλευρά της εμφανίζεται θετική απέναντι σε ένα ενδεχόμενο ανταλλαγής εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, όπως δήλωσε και η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ιταλίδα Φεντερίκα Μογκερίνι την περασμένη Παρασκευή από τη Βιέννη.
Η Μογκερίνι έθεσε μάλιστα ως στόχο την επίτευξη μιας συμφωνίας «μέσα στους επόμενους μήνες», «ιδανικά» πριν τις επερχόμενες ευρωεκλογές του Μαΐου ή την ολοκλήρωση της θητείας της νυν Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπό τον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ τον Οκτώβριο του 2019.
Σε ανάλογο πνεύμα, ο Αυστριακός Επίτροπος Γιοχάνες Χαν, που τυγχάνει αρμόδιος και για τη διεύρυνση, εμφανίζεται να δέχεται το σενάριο μιας ανταλλαγής εδαφών, με την προϋπόθεση όμως ότι αυτή θα συνοδεύεται από εγγυήσεις και δεσμεύσεις υπέρ της διατήρησης των λοιπών υφισταμένων συνόρων στην περιοχή.
Είναι προφανές, σχεδόν αυτονόητο, ότι μια οποιαδήποτε συμφωνία επαναχάραξης συνόρων θα πρέπει, ειδικά στα Βαλκάνια, να συνοδεύεται και από δεσμεύσεις επαναβεβαίωσης του λοιπού συνοριακού στάτους κβο.
Καθετί αντίθετο θα αποτελούσε σκάνδαλο, με τον απλό παρατηρητή ωστόσο να διερωτάται σε πρακτικό επίπεδο εάν μπορεί να έχει μέλλον μια χώρα «φυτευτή» όπως είναι για παράδειγμα η Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Οι «κακές γλώσσες» πάντως λένε ότι η Μογκερίνι αναζητάει τρόπους να επιβιώσει πολιτικά μέσα σε πολιτικό τοπίο που αλλάζει, η ίδια γνωρίζοντας ότι η ιταλική κυβέρνηση των Σαλβίνι – Ντι Μάιο δεν αναμένεται να την προτείνει για κάποιο ευρωπαϊκό πόστο όταν έρθει η ώρα να διαμορφωθεί η σύνθεση της νέας μετά-Γιούνκερ Κομισιόν το δεύτερο μισό του 2019. Εάν ωστόσο εκείνη προλάβει στο μεταξύ να «λύσει» για παράδειγμα τον γόρδιο δεσμό στις σχέσεις Σερβίας-Κοσόβου αποσπώντας και τα εύσημα των ΗΠΑ… τότε τα δεδομένα ίσως να αλλάξουν υπέρ της.
Το θέμα είναι, βέβαια, με ποιο κόστος… για τα ίδια τα Βαλκάνια.
Από εκεί και πέρα, διερωτάται κανείς εάν και κατά πόσο μπορεί να μας συμφέρει ως Ευρώπη η ξαφνική εμφάνιση αμιγώς μουσουλμανικών, εθνοτικά ομοιογενών κρατών στην περιοχή των Βαλκανίων… Κάποιοι στην Άγκυρα θα τρίβουν τα χέρια τους.
