Ο «Ηνίοχος 2018», σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΓΕΑ, θα έχει και φέτος ως κεντρικό σημείο το γνωστό αεροδρόμιο της Ανδραβίδας και πεδίο επιχειρήσεων την ελληνική επικράτεια. Οι συμμετέχουσες χώρες θα είναι:
Ελλάδα: F-16 BLOCK 30/50/52+/M, F-4, M-2000, EMB-145H AEW&C
ΗΠΑ: F-15E
Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: MIRAGE 2000-9
Ιταλία: TORNADO
Κύπρος: AW-139
Θα θέλαμε να μοιραστούμε κάποιος προβληματισμούς με τους αναγνώστες μας, εντός και εκτός της οικογένειας της Πολεμικής Αεροπορίας.
1. Ο ηλεκτρονικός πόλεμος
Παίρνοντας αφορμή από τις εικόνες των αμερικανικών F-16 στον ΗΝΙΟΧΟ 2017, με τα εξωτερικά ατρακτίδια ηλεκτρονικού πολέμου AN/APQ-131 ECM θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η συνεκπαίδευση με τέτοια πακέτα αεροσκαφών είναι πάρα πολύ χρήσιμη για την Π.Α, αλλά θα ήταν ακόμα χρησιμότερη η προμήθεια κάποιων αντίστοιχων συστημάτων. Το λογικό είναι ότι η Π.Α. δεν περίμενε να αντιμετωπίσει τις παρεμβολές του AN/APQ-131 σε εναέρια και επίγεια συστήματα ραντάρ για να συνειδητοποιήσει την επιχειρησιακή αναγκαιότητα και ευελιξία τέτοιων συστημάτων. Αν η Π.Α. στο παρελθόν θεωρούσε ότι η προμήθεια τέτοιων συστημάτων ήταν μια πολυτέλεια, συγκρινόμενη με τις χρόνιες ανάγκες, το πρόγραμμα SOJ της ΤΗΚ και η ανάπτυξη νέων τουρκικών αυτοκινούμενων αντιεροπορικών συστημάτων μικρού και μέσου βεληνεκούς, μάλλον θα πρέπει να χτυπά κάποια καμπανάκια:
Το πρόγραμμα SOJ αφορά την προμήθεια 2 αερομεταφερόμενων συστημάτων παρεμβολής εξ αποστάσεως για την ΤΗΚ, ενδεικτικού κόστους 200 εκ. δολαρίων. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές αναφορές η Αselsan, που θα αναπτύξει το σύστημα παρεμβολής, βρίσκεται από το 2013 σε διαπραγματεύσεις με την Gulfstream, με πιθανότερη επιλογή το Gulfstream G550. Στην παραπάνω εξέλιξη θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ΤΗΚ έχει ήδη προμηθευτεί ατρακτίδια παρεμβολών AN/ALQ-119, ισραηλινά ELTA EL/L-8222 και βρίσκεται σε διαδικασία παραλαβής 21 ατρακτιδίων ALQ-211(V)9 AIDEWS της Exelis για χρήση στα F-16D Block 50.
Tο γνωστό τουρκικό δίδυμο ΑSELSAN – ROKETSAN πρωταγωνιστεί και στις εγχώριες σχεδιάσεις 2 αξιόλογων αντιεροπορικών συστημάτων. Στην πρώτη περίπτωση, η ΑSELSAN πρόκειται να παραδώσει 42 μονάδες αυτοκινούμενων πυροβόλων των 35 χλστ.και 14 ΚΔΠ ( Κέντρα Διεύθυνσης Πυρός) του συστήματος Κorkut. Η αυτοκινούμενη μονάδα πυρός (φωτο) φέρει διπλό πυροβόλο GDF-006 των 35χλστ , ραντάρ εγκλωβισμού στόχων και ένα ηλεκτροπτικό σύστημα. Το πυροβόλο GDF-006 μπορεί να βάλει και πυρομαχικά AHEAD και να εξουδετερώσει στόχους σε απόσταση 4 χλμ.
Η αυτοκινούμενη μονάδα του ΚΔΠ (φωτο) διαθέτει ραντάρ έρευνας 3D τεχνολογίας AESA εμβέλειας 70 χλμ και ηλεκτροπτικό σύστημα εντοπισμού στόχου με τηλεοπτικό κανάλι ημέρας και θερμικό απεικονιστή (EO/IR).
Τόσο η μονάδα πυρός όσο και αυτή του ΚΔΠ, χρησιμοποιούν το σκάφος ACV-30 της τουρκικής FNSS.
Το δεύτερο σύστημα, αφορά την ανάπτυξη του αντιαεροπορικού συστήματος κατευθυνόμενων βλημάτων HISAR, μικρού (HISAR-A) και μέσου (HISAR-Ο) βεληνεκούς, με μέγιστη εμβέλεια τα 15 και 25 χιλιόμετρα, αντίστοιχα. Θα φέρονται τόσο επί 2 τετραπλών εκτοξευτών επί σκάφους ACV-30 (HISAR-A) εξοπλισμένο με ιστό με ραντάρ και σύστημα EO/IR όσο και σε τροχοφόρο όχημα Zetros 6 x 6 της Mercedes, με εκτοξευτή 6 βλημάτων για τον HISAR-Ο.
Θεωρούμε ότι είναι αυταπόδεικτος ο θανάσιμος κίνδυνος που συνιστούν τα παραπάνω συστήματα, τόσο για τα μεταφορικά και επιθετικά ελικόπτερα του ΕΣ όσο και για τα μη επανδρωμένα αεροχήματα των ΕΕΔ, που σε μια περίοδο κρίσης θα ενεργήσουν κοντά στους τεθωρακισμένους και μηχανοκίνητους σχηματισμούς του Τουρκικού Στρατού. Συνεπώς, κρίνεται επιτακτική η ύπαρξη αερομεταφερόμεων συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου μεγαλύτερης ισχύς από τα ενσωματωμένα συστήματα στα ελληνικά μαχητικά και με εξελιγμένες δυνατότητες, στην ευελιξία, στην μεταγωγή συχνότητας και επανάληψης παλμών, για να παρεμβάλουν και να αδρανοποιήσουν, τα ραντάρ έρευνας και εγκλωβισμού υφιστάμενων και νέων τουρκικών συστημάτων.
Η συμμετοχή της RΑF με αεροσκάφη Typhoon είναι επίσης μια καλή ευκαιρία για τους Έλληνες ιπτάμενους να πάρουν πληροφορίες για τον κορυφαίο εξοπλισμό αυτοπροστασίας του αεροσκάφους. Τα Typhoon, είναι μαζί με τα αμερικανικά F-18, από τα ελάχιστα αεροσκάφη σε παγκόσμιο επίπεδο, που είναι εφοδιασμένα με σύστημα συρόμενων δολωμάτων decoys. Mάλιστα, μέσα στο 2017, είχε ανακοινωθεί η συμφωνία αναβάθμισης του συνολικού συστήματος αυτοπροστασίας, με την ονομασία Praetorian DASS.
Η σημασία που δίνει RAF, στον εκσυγχρονισμό ενός ήδη αξιόλογου συστήματος αυτοπροστασίας που περιλαμβάνει, εκτός των κλασικών: Electronic Support Measures (ESM), Electronic Counter Measures (ECM), διανομέων αεροφύλλων/θερμοβολίδων και : αισθητήρα ακτινοβολίας lazer ( LWS), αισθητήρες προειδοποίησης επερχόμενου πυραύλου ( Missile Approach Warning (MAW) μαζί με διάταξη συρόμενου ενεργού δολώματος παρεμβολέα ραντάρ, είναι πέρα για πέρα ενδεικτική ότι ο ηλεκτρονικός πόλεμος είναι μια δυναμική διαδικασία συνεχούς αναπροσαρμογής στις νέες απειλές και τα νέα τεχνολογικά δεδομένα.
Εδώ και αρκετά χρόνια μάλιστα, συρόμενα δολώματα AN/ALE-50 της Raytheon κατά πυραύλων ραντάρ (RF) χρησιμοποιούνται από το αμερικανικό ναυτικό στα μαχητικά F/A-18, F/A-18E/F και από την USAF, στα στρατηγικά βομβαρδιστικά B-1B και σε κάποια F-16 (φωτο):
Πρόσφατα, τόσο το Κουβέιτ για τα 40 F/A-18E/F Super Hornet όσο και νωρίτερα η Αυστραλία, για τα 12 F/A-18E/F Super Hornet και τα 12 EA-18G Growler ( Super Hornet ηλεκτρονικού πολέμου) επέλεξαν το AN/ALE-55 της BAE Systems, ενώ και η Saab, επέλεξε το BriteCloud της Selex Ex, για την αυτοπροστασία της νέας έκδοσης του Gripen, Gripen NG.
Τόσο το AN/ALE-50 της Raytheon όσο και το νεότερο AN/ALE-55 της BAE Systems, εξαπολύουν ένα δόλωμα μέσω οπτικής ίνας που μπορεί εκπέμποντας διαφορετικές συχνότητες κύματος ανάλογα με το είδος της απειλής, να εμποδίσει, να σπάσει το “λοκάρισμα” του φίλιου αεροσκάφους από εχθρικά αεροσκάφη, να παρεμβάλει ή να προσελκύσει ένα βλήμα κατεύθυνσης RF, προσομειώνοντας την ηλεκτρομαγνητική υπογραφή του φίλιου αεροσκάφους. Έτσι το δόλωμα ή τα δολώματα προσελκύουν τους πυραύλους που δεν μπορούν να ξεγελαστούν από τα αντίμετρα κατά πυραύλων αναζήτησης υπέρυθρης ακτινοβολίας.
Ας σημειωθεί ότι τον Αυγουστο του 2017, το αμερικανικό υπουργείο εξωτερικών ενέκρινε την πιθανή πώληση 1.952 συρώμενων δολωμάτων ALE-70(V)/T-1687A της BAE Systems για τα F-35 της Αυστραλίας. Δεν θα μας έκανε εντύπωση αν σε λίγα χρόνια υπάρξει και μια αντίστοιχη ανακοίνωση για τα τουρκικά F-35.
Φυσικά, στην παρούσα φάση, και δυστυχώς για πολλά χρόνια ακόμα, η επαύξηση της επιβιωσιμότητας αεροσκαφών και πληρωμάτων θα παραμένει πολυτέλεια. Το θέμα δεν είναι μόνο χρηματικό, αλλά αφορά μια λανθασμένη κουλτούρα που διατρέχει ηγεσία και προσωπικό σε βάθη δεκαετιών. Από τα ελληνικά ΑΣΕΠΕ που είναι εφοδιασμένα μόνο με εκτοξευτές αναλωσίμων, τα μεταφορικά αεροσκάφη και ελικόπτερα χωρίς τα στοιχειώδη μέσα αυτοπροστασίας, μέχρι τα επιθετικά ελικόπτερα AH-64DHA χωρίς παρεμβολείς υπερύθρων (!) και αναλώσιμα decoys, τα AH-64Α με τους «αρχαίους» παρεμβολείς υπερύθρων AN/ALQ-144A και τα ελικόπτερα ΝΗ-90, χωρίς τον σταθμό ενημέρωσης ηλεκτρονικού πολέμου του ελικοπτέρου, τα πράγματα μιλάνε από μόνα τους…
2. Τα συστήματα ACMI
Τα συστήματα Οργανολογίας Ελιγμών Εναέριας Μάχης (ACMI) επιτρέπουν την καταγραφή δεδομένων πτήσης, την σε πραγματικό χρόνο μετάδοση τους σε σταθμό εδάφους μέσω ζεύξης δεδομένων, την προσομοίωση περιβάλλοντος ηλεκτρονικού πολέμου και την αξιολόγηση βολών με προφανή χρησιμότητα στην απενημέρωση της κάθε άσκησης. Χρησιμοποιούνται από πολλές αεροπορίες αλλά για την Π.Α είναι ακόμη και σήμερα μια πολυτέλεια. Φυσικά, σε ασκήσεις όπως αυτή στο TPL, η Π.Α κάνει χρήση των ατρακτιδίων που διαθέτει το TLP, αλλά αυτό δεν αναιρεί, την χρησιμότητα τους σε αμιγώς εθνικό επίπεδο.
3. Η κυπριακή συμμετοχή
Φέτος στον Ηνίοχο θα δούμε και κυπριακή συμμετοχή με ένα ελικόπτερο AW139. Θα προτιμούσαμε να βλέπαμε και συμμετοχή των επιθετικών ελικοπτέρων Mi-35P, δεδομένου ότι στον ΗΝΙΟΧΟ τα ελληνικά AH-64A/DHA μετέχουν σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης μάχης, συνεργασίας με ελεγκτές JTAC, προσβολής αντιεροπορικών συστημάτων. Είναι πράγματι άξιο απορίας γιατί τόσα χρόνια δεν πραγματοποιήθηκε κάποια συνεκπαίδευση με τα κυπριακά Mi-35P. Ναι, το πεδίο επιχειρήσεων στην Κύπρο διαφέρει ριζικά από το ελληνικό ανάγλυφο και κυρίως, τα κυπριακά ελικόπτερα στερούνται θερμικών αισθητήρων (FLIR) που θα τους επέτρεπαν να εντοπίσουν και να πλήξουν εχθρικούς στόχους στην διάρκεια νύχτας. Όμως η κυπριακή συμμετοχή θα μπορούσε να αντλήσει μεγάλα διδάγματα από την εμπειρία των ελληνικών πληρωμάτων, επ’ ωφελεία της 450 Μοίρας Επιθετικών Ελικοπτέρων της Διοίκηση Αεροπορίας της Εθνικής Φρουράς.
Φυσικά, δεν μπορούμε να ξέρουμε αν στους όρους χρήσης των ρωσικής κατασκευής ελικοπτέρων υπήρχε ρητή απαγόρευση για μετανάστευση τους εκτός Κύπρου, ή αν απλά οι Κύπριοι, έδειξαν και συνεχίζουν να δείχνουν, μηδενικό ενδιαφέρον για την πολυπλοκότητα των σεναρίων του ΗΝΙΟΧΟΥ. Επίσης, είναι υπαρκτό το ενδεχόμενο η μη διαλειτουργικότητα των ρωσικών συστημάτων επικοινωνιών, πλοήγησης και αναγνώρισης φίλου ή εχθρού (IFF) του ελικοπτέρου με τα Νατοϊκά πρότυπα, να αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την συμμετοχή του στον ΗΝΙΟΧΟ 2018.
4. H απουσία των ελληνικών T-6A Texan II
Tα αεροσκάφη βασικής εκπαίδευσης Texan ήταν ένα τεράστιο ποιοτικό άλμα για την ΠΑ. Από τα 45 συνολικά, τα 20 με την κωδικοποίηση T-6A NTA Texan II, είχαν την δυνατότητα εξοπλισμού τους με εξωτερικές δεξαμενές καυσίμων, ατρακτίδια πυροβόλων M3P .50 (.50mm), ρουκέτες και βόμβες ελευθέρας πτώσεως. Είχαν δηλαδή ενισχυμένη δομή ατράκτου για τέτοια όπλα, σύστημα IFF και πιθανότατα, κάποια μορφή σκοπευτικού. Τα αεροσκάφη τα είδαμε να χρησιμοποιούνται στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 για προστασία από ασύμμετρες απειλές που θα προσπαθούσαν να εισχωρήσουν στον προστατευόμενο εναέριο χώρο και φυσικά αφορούσε περισσότερο απειλές από ελικόπτερα, τηλεκατευθυνόμενα μοντέλα και ελικοφόρα πολιτικά αεροσκάφη. Έκτοτε και για άγνωστους λόγους, δεν υπήρχε συνέχεια στην ένταξη των 20 T-6A NTA Texan II στον επιχειρησιακό σχεδιασμό της Π.Α.
Τα αεροσκάφη αυτά και παρά τα όσα κατά καιρούς γράφονται για την μικρή επιβιωσιμότητα τους στο περιβάλλον μιας ελληνοτουρκικής σύρραξης θεωρούμε ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λάθη της ΠΑ.
Ναι, δεν έχουν τα συστήματα αυτοπροστασίας των μαχητικών F-16 και Mirage 20005 MK2 και την ταχύτητα τους. Όμως από την άλλη πλευρά, η μικρότερη ταχύτητα τους, το μικρότερο οπτικό, ακουστικό, και θερμικό ίχνος, τους δίνει πλεονεκτήματα σε μια συγκεκριμένη γκάμα αποστολών όπως:
συλλογής πληροφοριών, επιτήρησης και αναγνώρισης (ISR),
προστασίας ελικοπτέρων σε αποστολές έρευνας και διάσωσης μάχης (CSAR),
ελαφριάς κρούσης σε αποστολές υποστήριξης μονάδων ειδικών δυνάμεων,
ενώ θεωρούμε ότι θα ήταν το ιδανικό αντίμετρο για αποστολές παρακολούθησης και κατάρριψης εχθρικών drones που εκτελούν κατασκοπευτικές αποστολές εντός του εναέριου χώρου σε Θράκη και Αιγαίο.
Ένα αντίμετρο που όχι μόνο δεν θα είχε τα χαρακτηριστικά αυξημένης κλιμάκωσης που αποτελούν τα μαχητικά αεροσκάφη αλλά θα στοίχιζε και πολύ φθηνότερα, αφού η ώρα πτήσης ενός ελικοφόρου με κινητήρα Pratt & Whitney Canada PT6A-68 των 1.100 ίππων δεν μπορεί να συγκριθεί με τον F100-PW-229 των F-16 block52, ισχύος 17.800 lbf!
Φυσικά, για να μπορούσαν τα ελληνικά T-6A NTA Texan II να επιχειρήσουν και κατά την διάρκεια της νύκτας, θα έπρεπε να γίνει τροποποίηση τους με κάποιο πυργίσκο ηλεκτροοπτικών, ώστε να έχουν την ικανότητα έρευνας και εγκλωβισμού στόχων, στα πρότυπα του επιθετικού ΑΤ-6, όπως στην παρακάτω φωτογραφία.
Το αν η Π.Α. ενδιαφέρθηκε για να πάρει πληροφορίες για την δυνατότητα και το κόστος μετατροπής δεν το ξέρουμε. Το σίγουρο είναι ότι θα υπήρξε σοβαρή δομική μετασκευή του αεροσκάφους, με δομικές ενισχύσεις, ίσως κινητήρα μεγαλύτερης ιπποδύναμης με νέο αεραγωγό, σύστημα αποστολής μάχης και προσθήκη οθονών πολλαπλών λειτουργιών στο πίσω κάθισμα, για τον χειριστή του πυργίσκου ηλεκτροοπτικών. Πάντως θα άξιζε η προσπάθεια, ακόμα και χωρίς την προσθήκη HUD, HOTAS, αρτηρίας δεδομένων MIL-STD 1787 για κατευθυνόμενα όπλα και ζεύξεις δεδομένων.
Και θα άξιζε… όχι μόνο γιατί θα συμβάδιζε με το γενικότερο κλίμα αυξημένης ζήτησης ΚΑΙ επανδρωμένων αεροσκαφών ελαφριάς κρούσης αλλά και γιατί, πολλά χρόνια πριν, όταν τα μη επανδρωμένα οπλισμένα αεροχήματα ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ΗΠΑ, θα είχαμε ένα φθηνότερο υποκατάστατο ελαφριάς και ταχύτατης κρούσης, που ίσως να αντιστάθμιζε (εν μέρει) την απόσυρση των A7H/E και την πιεστική ανάγκη προμήθειας των ελικοπτέρων ΟΗ-58D. Για πολλούς λανθασμένα, το υποκατάστατο αυτό ήταν τα επιθετικά ελικόπτερα Αpache (AH-64A/DHA), ξεχνώντας ότι τα ελικόπτερα είναι όχι μόνο ολιγάριθμα και με θέματα διαθεσιμοτήτων αλλά και ότι ποτέ δεν έγινε μια σοβαρή και συστηματική προσπάθεια αναβάθμισης του εξοπλισμού αυτοπροστασίας των AH-64Α και πλήρους αξιοποίησης του ραντάρ ελέγχου πυρός (FCR) APG-78 Longbow των AH-64DHA, με αγορά βλημάτων «Fire & Forget» Hellfire AGM-114L.
5. Ευκαιρία για δοκιμή συστημάτων υπέρυθρης αναζήτησης και παρακολούθησης (IRST)
Δεδομένου της καλής διαχρονικά σχέσης που έχει η Π.Α με την Lockheed Martin και τα δισ. $ που αυτή έχει εισπράξει από εξοπλιστικά προγράμματα των ΕΕΔ, θα περιμέναμε από την Π.Α. να ζητήσει από την Lockheed Martin να υπάρχει μια επίδειξη του νέου αερομεταφερόμενου αισθητήρα υπερύθρων Legion Pod της αμερικανικής εταιρείας, με δικά της έξοδα.Το Legion Pod (φωτο) έχει κερδίσει μέχρι τώρα συμβόλαιο για 130 συστήματα για τα F-15C της USAF αλλά σύμφωνα με την εταιρεία, έχουν προηγηθεί περισσότερες από 25 πτητικές δοκιμές με το Legion Pod, πάνω σε F-15C και F-16, επιδεικνύοντας με επιτυχία τις δυνατότητες ενσωμάτωσης, εντοπισμού και παρακολούθησης στόχων σε μεγάλη εμβέλεια.
Συνεπώς, θα μπορούσε ένα ελληνικό F-16C/D Block 52+ Advanced να δοκιμάσει όχι μόνο τις δυνατότητες αποκάλυψης στόχων του συστήματος αλλά και τις ενσωματωμένες δικτυοκεντρικές δυνατότητες του (μέσω Link-16) με εναέριες και επίγειες πλατφόρμες και αν ήταν εφικτό, να γίνει κάποια σύγκριση με το ενσωματωμένο σύστημα υπερύθρων PIRATE (φωτο) που φέρουν τα αεροσκάφη Typhoon.
Η αδίστακτη πραγματικότητα των κονδυλίων που θα διατεθούν στην Π.Α.για τον εκσυγχρονισμό των F-16, αυτομάτως βγάζει εκτός πραγματικότητας τις πιθανότητες αγοράς συστημάτων όπως το Legion Pod ή αγοράς νέων ικανότερων πυραύλων αέρος – αέρος και stand-off όπλων. Όμως, η ικανότητα παθητικής αναζήτησης και παρακολούθησης στόχων θα είναι σε λίγα χρόνια τόσο αυτονόητη επιχειρησιακή δυνατότητα όσο και τα συστήματα αυτοπροστασίας. Το να περιμένει η Π.Α. το πέρας του προγράμματος εκσυγχρονισμού των F-16 – σε μια δεκαετία σύμφωνα τις αισιόδοξες εκτιμήσεις – για να ζητήσει κονδύλια για αγορά συστημάτων παρόμοιας φιλοσοφίας με το Legion Pod, είναι απλά ένα εφιαλτικό ενδεχόμενο…
6. Ανάγκη αναβάθμισης της Media Day και η φετινή Ισραηλινή απουσία
Mε αφορμή την εμπειρία μας από παλαιότερες Media Day του ΗΝΙΟΧΟΥ, είναι καιρός η Π.Α. να αναβαθμίσει την σχέση της με τους αμυντικούς δημοσιογράφους σε ένα άλλο επίπεδο. Το ζήτημα δεν είναι απλά το να παραβρεθούμε στο αμφιθέατρο της 117 Πτέρυγας Μάχης και να μας γίνει μια ακόμη συνοπτική παρουσίαση της άσκησης που διανέμεται και σε έντυπη μορφή. Δεν είναι το το ζητούμενο οι «επιθέσεις» στον φιλόξενο μπουφέ έξω από το αμφιθέατρο της 17 Πτέρυγας Μάχης, ούτε φυσικά οι φωτογραφίες αεροσκαφών που μπορούν να βρεθούν κατά χιλιάδες στο διαδίκτυο. Αυτά μπορούν να τα προσφέρουν με άνεση οι δημοσιογράφοι των γνωστών τηλεοπτικών δικτύων. Αλλά η ποιότητα της ενημέρωσης δεν μπορεί να παραμένει για πάντα σε αυτό το επίπεδο. Με αφορμή και την απουσία ισραηλινής συμμετοχής στον ΗΝΙΟΧΟ 2018, θα ήτα μια καλή ευκαιρία, για όσους πληρούν κάποια κριτήρια που θα θέσει το ΓΕΑ, να παρακολουθήσουν κάποια τμήματα της άσκησης, να συνομιλήσουν με πληρώματα και τεχνικούς και να φωτογραφήσουν ότι μπορεί να φωτογραφηθεί και να δημοσιευτεί, χωρίς να δημιουργεί προβλήματα στους συμμετέχοντες. Τονίζουμε την απουσία της ισραηλινής συμμετοχής φέτος, γιατί θεωρούμε ότι η παροιμιώδης μυστικοπάθεια των Ισραηλινών είχε εγκλωβίσει και την Π.Α. σε ένα αντίστοιχο στάδιο ενημέρωσης προς τους αμυντικούς συντάκτες, που απείχε παρασάγγας από τα ελληνικά δεδομένα:
Είναι σε κάθε περίπτωση δικαίωμα των Ισραηλινών να «ονειρεύονται» παντού κινδύνους διαρροής διαβαθμισμένων πληροφοριών, σαμποτάζ, αιχμαλωσίας ή και δολοφονίας στρατιωτικού προσωπικού, αλλά σε μια δυτική Ευρωπαϊκή χώρα, όταν μάλιστα ο Αμερικανός Πρέσβης Τζέφρυ Πάιατ απαντά σε ερωτήσεις δημοσιογράφων σε απόσταση «αναπνοής» και ύστερα από επανειλημμένες συνεκπαιδεύσεις με μια δυτική Νατοϊκή συμμαχική πολεμική αεροπορία, το να σνομπάρεις να εμφανίσεις ακόμη και κάποιον εκπρόσωπο δημοσίων σχέσεων, είναι όχι μόνο προσβλητικό και απαξιωτικό, αλλά ίσως και να αγγίζει τα όρια της παραφροσύνης.
Η σεμνότητα, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός που δίνει παραδοσιακά η ηγεσία της Π.Α. προς δημοσιογράφους που προβάλλουν την αεροπορική ιδέα και το τιτάνιο έργο της, ανεξαρτήτως του επιπέδου κριτικής που της ασκείται, δεν πρέπει να αμαυρώνεται από την Ισραηλινή οπτική των πραγμάτων.
