Καλοκαίρι 2019 και ο Ερντογάν έχει μπουκώσει (fusion strategy) τη διπλωματική ατζέντα με ζητήματα, απειλές και προβληματισμούς. Γεωτρήσεις, S-400, F-35, μεταναστευτικές ροές, πυρηνικά, Κυπριακό… και ο κατάλογος μοιάζει ατελείωτος.
Γράφει ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΨΑΧΕΙΛΗΣ, Διεθνολόγος, για το LIBERAL
Το κάθε ένα από τα ζητήματα που εγείρει είναι συγκοινωνούντα δοχεία μιας ενιαίας στρατηγικής, που δεν της δώσαμε ιδιαίτερη προσοχή όταν την έθετε σε εφαρμογή στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Σήμερα, από την Ουάσιγκτον ως την Ιερουσαλήμ, τρέχουν να δουν πως θα αντιμετωπίσουν τον ένοικο της λεωφόρου Cumhurbaskanligi στην Άγκυρα. Η Αθήνα παθητικά παρακολουθεί και ακολουθεί τις αποφάσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Καμία πρωτοβουλία κινήσεων, παρά εκείνες μόνο που ενίοτε την σπρώχνουν στο ρόλο του «λαγού» για λογαριασμό τρίτων…
Πλέον οι κινήσεις Ερντογάν προβληματίζουν και ίσως επηρεάσουν τις σχέσεις Μόσχας-Πεκίνου, μετά το πρόσφατο εντυπωσιακό και ανατρεπτικό άνοιγμα του Τούρκου προέδρου στον Κινέζο ομόλογό του.
Η στρατηγική Ερντογάν και το πώς αντιμετωπίζεται είναι ένα τεράστιο ζήτημα. Στο σύντομο αυτό άρθρο, επιχειρώ να δώσω τους κύριους άξονες της τουρκικής στρατηγικής και τον προβληματισμό που δημιουργούν στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Η «θεωρία νίκης» Ερντογάν
Ο τούρκος Πρόεδρος έχει βαθιά Ισλαμιστική και Ολοκληρωτική σκέψη στον πολιτικό του σχεδιασμό. Αυτό σημαίνει κυρίως δυο πράγματα. Πρώτον, ότι οι συμμαχίες είναι εφήμερες. Δεύτερον, ότι το σύνολο της τουρκικής πολιτικής, οικονομίας και κοινωνίας θα πρέπει να μεταβληθεί ριζικά (ολοκληρωθεί) ως προς την ταυτότητα και τον σκοπό τους.
Η πολιτική σκέψη του τούρκου ηγέτη περιβάλλεται από την πεποίθηση ότι η Τουρκία θα πρέπει να κλείσει το (παρά φύση) ιστορικό κεφάλαιο της Κεμαλικής Τουρκίας και να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο γεφύρωσης και συμμόρφωσης της χώρας με την Οθωμανική της κληρονομιά (τουρκική «Μεγάλη Ιδέα»).
Υπό αυτή την έννοια, ο Ερντογάν οραματίστηκε την Τουρκία ως μια (Ερντογανική) Μουσουλμανική Δημοκρατία παγκόσμιας εμβέλειας και ως τέτοια να την αποδέχονται και οι υπόλοιποι, με την ισχύ της να τρομάζει τους περιφερειακούς της αντιπάλους, «φιλανδοποιώντας», παράλληλα, λαούς και περιοχές φιλέτα της Οθωμανικής της κληρονομιάς.
Για να το πετύχει αυτό, ο Ερντογάν έκανε τις παρακάτω παραδοχές.
-Για να ελέγξει την χώρα πρέπει να απονομιμοποιήσει τον κύριο πολιτικό ανταγωνισμό (βλέπε Κεμαλιστές, Οτσαλάν, Ντεμιρτάς, Γκιουλέν), να δωροδοκήσει τους μικρούς πολιτικούς αντιπάλους και να αφήσει ήρεμο τον υπόλοιπο λαό. Παράλληλα, να ταυτίσει τα συμφέροντα του κράτους και του λαού με αυτά του συστήματος Ερντογάν. Στην προοπτική που το σύστημα Ερντογάν επιχειρηθεί να αποκοπεί από την κομματική του βάση (αντιστροφή της στρατηγικής απονομιμοποίησης), τότε το σύστημα Ερντογάν να είναι σε θέση να διαιρεί διαρκώς τους πρώην πολιτικούς του συμμάχους σε μικρά και διαχειρίσιμα μεγέθη, ώστε να είναι σχεδόν αδύνατη η ανατροπή!
-Για να έχει την άμυνα και την εξωτερική πολιτική που χρειάζεται, πρέπει να ενισχύσει τον πληθυσμό (αγορά) και την οικονομία της χώρας (σύγχρονη, με παραγωγική βάση και εξαγωγικό προσανατολισμό).
-Για να αποκτήσει διπλωματική ισχύ, πρέπει να έχει διπλωματία και υπηρεσίες πληροφοριών ολικής ποιότητας, που να βρίσκονται ένα βήμα μπροστά από τις κινήσεις των ανταγωνιστών. Είναι πολύ χαρακτηριστικό το πρόσφατο παράδειγμα, που ενώ η Άγκυρα ζητά από την Ουάσιγκτον συγκρότηση κοινής επιτροπής για τους S-400, παράλληλα γνωρίζοντας την αρνητική στάση του αμερικανικού ΥΠΕΘΑ, θέτει θέμα ασυμβίβαστου και εξαίρεσης του νυν αμερικανού υπουργού άμυνας Mark Esper, ως πρώην στελέχους της εταιρείας Lockheed Martin, κατασκευάστριας του αντιαεροπορικού συστήματος Patriot, την επίμαχη περίοδο που υποτίθεται ότι είχαν ζητήσει Patriot και ο Ομπάμα δεν τους έδινε!
-Για να αυξήσει την διεθνή παρουσία της χώρας και το κόστος των ανταγωνιστών, πρέπει να έχει πλοκάμια σε όλο το εύρος της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, καθώς αλληλεξαρτήσεις, συμφέροντα και συμμετοχές σε όλο το φάσμα του διεθνοπολιτικού συστήματος.
-Για να επιβιώσει αν οι υπόλοιποι ανταγωνιστές (ή σύμμαχοι) εναντιωθούν στην άνοδο της Ερντογανικής/Τουρκικής ισχύος, να είναι σε θέση να προσφέρει συνεργασία ως αντιστάθμισμα ισχύος στους ανταγωνιστές των ανταγωνιστών του.
-Αναγνωρίζει τα μέσα ήπιας ισχύος ως τα πλέον ενδεδειγμένα, προσαρμόζοντας τα μέσα σκληρής ισχύος στην υπηρεσία της ήπιας ισχύος. Υπό αυτή την έννοια, αποκηρύσσει την χρήση στρατιωτικής βίας με την επέμβαση στην Κύπρο το ’74, αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσει ρητορική «θύματος» ότι δεν είχαν άλλη επιλογή, όπως το ίδιο κάνει σήμερα για το casus belli στο Αιγαίο και τις γεωτρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Η στρατηγική ήπιας ισχύος συμπληρώνεται με υβριδικές επιχειρήσεις στα όρια των ασαφειών του διεθνούς δικαίου, επικοινωνιακή πολιτική στη βάση περί του κοινού (Μουσουμανικού) δικαίου αίσθημα (βλέπε Παλαιστινιακό-Χαμάς, Αδελφοί Μουσουλμάνοι, αντι-Δυτική ρητορική), και με παραδειγματική ετοιμότητα σε ζητήματα ανθρωπιστικής υποστήριξης (βλέπε τουρκικοί καταυλισμοί στη βόρεια Συρία).
Προβληματισμοί και σκέψεις…
Κάτω από τη μύτη όλων και με την ανοχή όλων, ο Ερντογάν πέτυχε στους στόχους του και ας γελάμε εμείς εδώ στην Ελλάδα με την εξίσωση ισχύος του Νταβούτογλου ή το «πολιτικό δίκαιο» που αντέταξε στο «Διεθνές Δίκαιο» του Έλληνα Προέδρου ο Ερντογάν, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα τον Δεκέμβρη του 2017.
Πάντως, σίγουρα δεν γελούν μαζί του στην Ουάσιγκτον. Τα αμερικανικά πιόνια στην παγκόσμια σκακιέρα φαίνονται εγκλωβισμένα από τα τουρκικά πιόνια. Και αυτό που ανησυχεί περισσότερο τους Αμερικανούς είναι τι έχει σχεδιάσει να κάνει ο Ερντογάν απέναντι στις δικές τους πιθανές κινήσεις (που υπόκεινται αναγκαστικά σε περιορισμούς), καθώς και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν διαρροές και πρόθυμοι από τον στενό πυρήνα του συστήματος Ερντογάν να συνεργαστούν με τις ΗΠΑ.
Στη γωνία της σκακιέρας περιμένουν οι Ρώσοι και εσχάτως οι Κινέζοι. Μόλις οι Ρώσοι διαφοροποιήθηκαν από τους Τούρκους στη Συρία, με μια κίνηση ματ ο Ερντογάν προσέγγισε τους Κινέζους, κάνοντας στροφή 180ο στο καυτό ζήτημα των Ουιγούρων.
Αυτό το άνοιγμα προς το Πεκίνο, η Ουάσιγκτον δεν το υπολόγιζε ή τουλάχιστο δεν το υπολόγιζε τόσο γρήγορα! Και γύρω από αυτό το θέμα είπε κάποια πράγματα ο πρόεδρος Τραμπ προς τους Ρεπουμπλικάνους Γερουσιαστές και βγήκαν προβληματισμένοι από την πρόσφατη συνάντηση.
Για την οικονομία του χώρου, τούτη την ώρα εκεί που όλα τα σενάρια και οι σχεδιασμοί συγκλίνουν είναι ότι πρώτον η Τουρκία είναι σε θέση να κάνει ζημιά σε παγκόσμια συμφέροντα, δεύτερον ότι το κόστος διάλυσης της Τουρκίας ή του καθεστώτος Ερντογάν είναι μεγάλο διότι θα ενεργοποιήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις που κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει ή δεν είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει, και τέλος, ότι συμφέρει η επιτάχυνση μιας στρατηγικής πολιτικού και πολιτιακού μετασχηματισμού της Μεσοποταμίας που αναπόδραστα θα επηρεάσει την Τουρκία και θα της δημιουργήσει νέα δεδομένα που θα την απασχολήσουν για μεγάλο διάστημα στο εσωτερικό της. Προκρίνουν δηλαδή την πρόκληση μιας χαοτικής εξέλιξης στο εσωτερικό της Τουρκίας και στο άμεσο περιφερειακό της περιβάλλον, παρά του να συρθούν από μια χαοτική εξέλιξη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι παραπάνω σκέψεις δεν αφήνουν αδιάφορο το Ισραήλ διότι το επηρεάζουν έστω και έμμεσα. Οι προτάσεις που έρχονται από το Ισραήλ είναι πιο σκληροπυρηνικές από τις Μακιαβελικές της Ουάσιγκτον. Με τις προτάσεις του Ισραήλ δείχνει να συμφωνεί και η Αίγυπτος. Όμως ακόμη και αν προκριθούν στο τέλος οι προτάσεις του Ισραήλ, θα υπάρξει πολιτικό κόστος σημαντικό για την σημερινή Ισραηλινή κυβέρνηση.
Σε ότι αφορά τις ΗΠΑ, η Τουρκία έχει ένα χρονικό παράθυρο ως τις 9 Σεπτεμβρίου που θα λήξει η θερινή περίοδος στο Καπιτώλιο και οι επιτροπές θα αρχίσουν πάλι το έργο τους.
Σε ότι αφορά το Ισραήλ, η Τουρκία έχει ένα χρονικό παράθυρο ως τις 17 Σεπτεμβρίου που θα διεξαχθούν πάλι εκλογές στη χώρα.
Η Σαουδική Αραβία έχει τρομάξει μετά τη ζημιά που της έκανε η Τουρκία στην υπόθεση Κασόγκι, καθώς επίσης την ανησυχούν οι σχέσεις της Άγκυρας με την Τεχεράνη.
Ρωσία και Κίνα περιμένουν…
Ακόμη και η Ινδία προβληματίζεται, γνωρίζοντας τις στενές σχέσεις της Τουρκίας με το Πακιστάν!
Μένει να δούμε τι θα κάνει η Άγκυρα στο διάστημα που μεσολαβεί…
