Ο καθηγητής του Harvard Γκράχαμ Άλισον έγραψε ένα βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε το 2017, με τίτλο «Η παγίδα του Θουκυδίδη». Με δύο λόγια, έλεγε πως όταν η Σπάρτη αντιλήφθηκε πως η Αθήνα ήταν ανερχόμενη δύναμη, επιδίωξε τον πόλεμο ώστε να αναχαιτίσει τη δυναμική της. Αν την άφηνε, δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει σε μια σύγκρουση μαζί της.
Γράφει ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ για το PONTOS NEWS
Με λίγα λόγια, μας λέει πως ο πόλεμος μεταξύ μεγάλων δυνάμεων για την κυριαρχία είναι κάποια στιγμή αναπόφευκτος.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Ηλίας Κουσκουβέλης απάντησε με ένα δικό του βιβλίο το οποίο κυκλοφόρησε στα αγγλικά με τίτλο Thucydides on choice and decision making: Why war is not inevitable. Επισημαίνει μια σειρά οφθαλμοφανών λαθών, όπως ότι η κυρίαρχη δύναμη της εποχής δεν ήταν η Σπάρτη αλλά η Αθήνα, αλλά το ζήτημα δεν βρίσκεται εκεί. Η ουσία της προσέγγισης του Άλισον, ότι δηλαδή οι δυνάμεις κάποια στιγμή συγκρούονται για την κυριαρχία, είναι σωστή. Η μορφή της σύγκρουσης διαφέρει.
Όλα συγκλίνουν ότι μια νέα παγκόσμια τάξη διαμορφώνεται. Απλώς, η μετάβαση από την παλιά στη νέα δεν γίνεται απότομα και ηχηρά αλλά σταδιακά, και πολλές φορές χωρίς να γίνεται αντιληπτό.
Η τάξη που αποχαιρετούμε διαμορφώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και βασίστηκε στον Ψυχρό Πόλεμο και το Φιλελευθερισμό. Η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, το 1989, θα μπορούσε να ήταν έτος καμπής της νέας τάξης. Ίσως και να είναι, αν αποδεχθούμε ότι το νέο γεννιέται μέσα από τους σπασμούς του παλιού.
Μετά το ’89, οι φερόμενοι ως νικητές του Ψυχρού Πολέμου έκαναν το ίδιο λάθος που έγινε την επαύριον του Α΄ ΠΠ όταν ταπεινώθηκε και εξαντλήθηκε η Γερμανία. Λάθος που δεν επαναλήφθηκε με το τέλος του Β΄ ΠΠ.
Το λάθος του ’89 είναι ότι οι Δυτικές δυνάμεις δεν επιδίωξαν, όσο χρειαζόταν, να εντάξουν τη Ρωσία –και τώρα την Κίνα– στο διεθνές σύστημα. Και η Ρωσία και η Κίνα ανακάμπτουν και απειλούν την πρωτοκαθεδρία των νικητών.
Ουάσινγκτον και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αναζητούν μια νέα διεθνή αρχιτεκτονική, αλλά δεν μπορούν να την πετύχουν. Επιδιώκουν να βασιστούν στα προνόμια που διέθεταν, αλλά τα προνόμιά τους αυτά αμφισβητούνται.
Και όμως, υπάρχουν προηγούμενα που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν. Το ένα είναι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και η σύγκρουση Αθήνας-Σπάρτης. Μπορεί να τους οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα.
Το άλλο, και σημαντικότερο, είναι η Συναυλία της Ευρώπης. Η τάξη που διαμορφώθηκε στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815. Ένα πρότυπο που μπορεί να λειτουργήσει στην υπό διαμόρφωση νέα περίοδο. Μια συμφωνία η οποία θα αποτρέπει οποιοδήποτε κράτος να ξεφύγει σε ισχύ και δύναμη από τα άλλα, ώστε να μην καταστεί απειλητικό, αλλά και που θα περιλαμβάνει όλους. Και δεν θα επιδιώκει την εξασθένηση κανενός. Η Αγγλία της εποχής της Συναυλίας είχε κάθε λόγο να εξασθενήσει τη Γαλλία. Δεν το επιδίωξε, όμως, διότι την ήθελε να μπορεί να σταθεί σε περίπτωση που η Ευρώπη απειλείτο από τη Ρωσία.
Για να πετύχει μια νέα ευφυής παγκόσμια τάξη χρειάζονται και τα πρόσωπα που θα διαχειρίζονται τις εξωτερικές –και εσωτερικές– υποθέσεις. Αν φύγουμε από το 1815 (Μέτερνιχ, Ταλεϊράνδος) και έρθουμε στις μέρες μας, είναι εμφανής η διαφορά των πολιτικών ηγετών που διαμόρφωσαν την Ευρώπη, ακόμη και της εποχής Κολ-Μιτεράν, από τους σημερινούς διαχειριστές της.
Πού καταλήγουμε;
-Η ανάδυση μιας νέας τάξης φαίνεται να είναι νομοτελειακή.
-Όσοι είχαν τη δύναμη και την επιρροή μέχρι σήμερα θέλουν να αγνοήσουν ότι δεν μπορούν να τις κατέχουν μονοπωλιακά. Αυτό δυσκολεύει τη διαμόρφωση μιας παγκόσμιας ισορροπίας που θα περιορίσει τις πολεμικές αντιπαραθέσεις και θα αντιμετωπίσει τις μεγάλες προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, κυβερνοχώρος κτλ.).
-Από το πολιτικό σκηνικό, κυρίως της Δύσης, λείπουν οι μεγάλες προσωπικότητες που θα μπορούσαν να διαχειριστούν σύνθετες υποθέσεις.
Και με την Ελλάδα;
-Κάθε νέα τάξη ευνοεί, καθώς διαμορφώνεται, τον γεωπολιτικό ανασχηματισμό.
-Η Ελλάδα, με δύσκολους όρους, έχει να αντιμετωπίσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό. Η Ελλάδα είναι μια παρακμάζουσα δημογραφικά και πολιτισμικά χώρα. Η Τουρκία εμφανίζεται ως σφριγηλή δύναμη που διεκδικεί ό,τι δεν μπόρεσε να πετύχει μετά τον Α΄ ΠΠ. Έχει, όμως τις αδυναμίες της. Δεν θα μπορέσει να καταστεί περιφερειακή δύναμη.
-Η επιλογή, από την πολιτική τάξη, της Ελλάδας ως χώρας που παράγει σταθερότητα και έχει προβλέψιμη πολιτική δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μπορεί να αντιμετωπίσει τις διαφαινόμενες προκλήσεις, παρά μόνο με συνεχείς υποχωρήσεις. Αλλά οι υποχωρήσεις μέχρι πού μπορεί να φτάσουν; Χρειάζεται μια σύνθετη πολιτική ανάκαμψης. Διαφορετικά, το τέλος θα είναι οδυνηρό.
