Οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν ο μεγαλύτερος παραγωγός υδρογονανθράκων στον κόσμο. Από τώρα και στο εξής χρησιμοποιούν τη δεσπόζουσα θέση τους αποκλειστικά για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, χωρίς να διστάζουν να εξαλείψουν μεγάλους ανταγωνιστές τους και να βυθίσουν τους λαούς τους στη δυστυχία. Ενώ στο παρελθόν, η πρόσβαση στο πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής ήταν ζωτικής σημασίας για την οικονομία τους (Κάρτερ, Ρέιγκαν, Μπους πατ.), έπειτα μια αγορά την οποία προήδρευαν (Κλίντον), στη συνέχεια ένας πόρος που τελειώνει του οποίου ήθελαν να ελέγξουν τη βρύση (Μπους Jr., Ομπάμα), οι υδρογονάνθρακες ξαναέγιναν το μαύρο χρυσό (Τραμπ). Ο Τιερί Μεϊσάν περιγράφει την εξέλιξη αυτής της αιματηρής αγοράς.
Η οικονομία εξαρτάται πρωτίστως από την ενέργεια που διαθέτει. Αυτή η ανάγκη ήταν πάντα μια από τις κύριες αιτίες των πολέμων. Παλαιότερα, έπρεπε να έχεις δούλους να δουλεύουν στα χωράφια, στη συνέχεια, στον δέκατο ένατο αιώνα, να καταλάβεις τον άνθρακα για τον εφοδιασμό των μηχανών, σήμερα τους υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο και φυσικό αέριο).
Για να αποκρύψουν αυτή τη λογική, οι άνθρωποι πάντα φαντάστηκαν καλούς λόγους για να δικαιολογήσουν το τι κάνουν. Έτσι, πιστεύουμε
1/ ότι το Ιράν τιμωρείται λόγω του πυρηνικού του στρατιωτικού προγράμματος (το οποίο όμως έκλεισε το 1988).
2/ ότι οι εγκαταστάσεις και τα περιουσιακά στοιχεία της PDVSA έχουν κατασχεθεί για να μεταβιβαστούν τα περιουσιακά τους στοιχεία από τον δικτάτορα Μαδούρο στην ομάδα του Χουάν Γκουαϊδό (ενώ είναι ο πρώτος και όχι ο δεύτερος που είναι συνταγματικά εκλεγμένος πρόεδρος της Βενεζουέλας)
3/ ή ακόμη ότι οι ΗΠΑ διατηρούν στρατεύματα στη Συρία για την υποστήριξη των Κούρδων συμμάχων τους εναντίον του δικτάτορα αλ-Άσαντ (ενώ αυτοί οι Κούρδοι είναι μισθοφόροι οι οποίοι δεν εκπροσωπούν το λαό τους και ο αλ-Άσαντ είναι δημοκρατικά εκλεγμένος).
Αυτές οι αφηγήσεις δεν έχουν καμία πραγματικότητα και αμφισβητούνται από τα γεγονότα. Τις πιστεύουμε επειδή νομίζουμε ότι θα επωφεληθούμε από αυτές.
Η παγκόσμια αγορά
Οι υδρογονάνθρακες αποτελούν τη μεγαλύτερη παγκόσμια αγορά, μπροστά από τα τρόφιμα, τα όπλα, τα φάρμακα και τα ναρκωτικά. Διαχειρίζονταν αρχικά από ιδιωτικές εταιρείες, πριν γίνει, στη δεκαετία του ’60, το φυλαγμένο κυνήγι των κρατών. Καθώς εξελισσόταν η οικονομική ανάπτυξη, παρενέβησαν νέοι παίκτες και η αγορά έγινε πιο απρόβλεπτη. Περεταίρω, από το τέλος της ΕΣΣΔ έως την επιστροφή της Ρωσίας, η αγορά αυτή έγινε πολύ κερδοσκοπική, καθώς οι διακυμάνσεις στις τιμές πώλησης από 1 φτάνουν έως τις 4.
Περεταίρω, ο καθένας μπορεί να παρατηρήσει ότι πολλά κοιτάσματα στέγνωσαν, αφού εκμεταλλεύτηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ο Ροκφέλερ και ο Όμιλος της Ρώμης διέπλασαν την ιδέα ότι οι υδρογονάνθρακες ήταν ορυκτά καύσιμα, συνεπώς περιορισμένα. Αλλά, σε αντίθεση με αυτό το σκεπτικό, η προέλευση των υδρογονανθράκων είναι άγνωστη. Η υπόθεση είναι ότι είναι πιθανώς απολιθώματα, αλλά ίσως όχι. Εν πάση περιπτώσει, ακόμη και αν οι υδρογονάνθρακες ήταν ανανεώσιμοι, αυτό δεν θα εμπόδιζε την εξαφάνιση τους λόγω υπερβολικής εκμετάλλευσης (θεωρία της κορυφής του Hubbert). Προπαντός, ο Όμιλος της Ρώμης μελέτησε το ζήτημα με μια μαλθουσιανή a priori (εκ των προτέρων) συνθήκη: η αποστολή του ήταν να αποδείξει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός πρέπει να περιορίζεται επειδή οι πόροι της Γης είναι περιορισμένοι. Η πίστη του στο τέλος του πετρελαίου δεν είναι παρά μόνο ένα επιχείρημα για να δικαιολογήσει την επιθυμία των Ροκφέλερ να περιοριστεί η αύξηση των φτωχών πληθυσμών. Μέσα σε μισό αιώνα, πιστέψαμε πέντε επανωτές φορές ότι το πετρέλαιο θα έλειπε στα άμεσα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, σήμερα υπάρχουν αποδεδειγμένα αποθέματα επαρκή για την κατανάλωση της ανθρωπότητας για τουλάχιστον άλλο έναν αιώνα.
Το πολύ μεταβλητό κόστος εκμετάλλευσης (από το 1 στη Σαουδική Αραβία έως τα 15 στις ΗΠΑ), οι τεχνολογικές πρόοδοι, οι σημαντικές διακυμάνσεις των τιμών και η ιδεολογική συζήτηση έχουν επανειλημμένα επηρεάσει την απόδοση των επενδύσεων. Ωστόσο, δεδομένων των επιχειρηματικών προθεσμιών, οποιαδήποτε διακοπή της επένδυσης στην έρευνα, στην εκμετάλλευση και στις μεταφορές, προκαλεί έλλειψη των διαθεσίμων προϊόντων για τα επόμενα πέντε χρόνια. Επομένως, η αγορά αυτή είναι ιδιαίτερα χαοτική.
Η παγκόσμια ενεργειακή πολιτική
Η ίδρυση του Οργανισμού των χωρών εξαγωγής πετρελαίου (ΟΠΕΚ) από τον Βενεζουελάνο Χουάν Πάμπλο Πέρεζ Αλφόνσο, το 1960, μετατόπισε σταδιακά τη εξουσία καθορισμού των τιμών από τις πετρελαϊκές εταιρείες προς τα κράτη εξαγωγής. Αυτή η μεταφορά έγινε ορατή κατά τη διάρκεια του αιγυπτοσυριακού πολέμου κατά του Ισραήλ τον Οκτώβριο του 1973 (γνωστός στη Δύση ως «πόλεμος Yom Kippur») και τη παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση που προκάλεσε.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ήταν η κορυφαία παγκόσμια δύναμη, ακολούθησαν διάφορες πολιτικές όσον αφορά τους υδρογονάνθρακες.
-Ο πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ έκρινε ότι για τη χώρα του, αφού χρειαζόταν αυτή την πηγή ενέργειας, η πρόσβασή της στο πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής ήταν θέμα «εθνικής ασφάλειας». Οι Άραβες και οι Πέρσες δεν επιτρεπόταν να αρνηθούν να της πουλήσουν τον μαύρο χρυσό ή να υπερβάλλουν το κόστος του.
-Ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρέιγκαν δημιούργησε τη Διοίκηση των Ηνωμένων Πολιτειών για την περιοχή αυτή (οριζόμενη σύμφωνα με τις γνώσεις την εποχή εκείνη των πετρελαϊκών κοιτασμάτων), το CentCom. Για να εφαρμόσει την πολιτική του προκατόχου του, διαπραγματεύτηκε μόνιμες στρατιωτικές βάσεις και εκίνησε να εγκαθιστά στρατεύματα.
-Ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος έγινε επικεφαλής ενός σχεδόν οιονεί καθολικού συνασπισμού και συνέτριψε το Ιράκ το οποίο είχε φανταστεί ότι μπορούσε να επιλέξει το ίδιο τους τόπους εξαγωγής και τόλμησε να προσπαθήσει να ανακτήσει τα πηγάδια του Κουβέιτ τα οποία οι Βρετανοί του είχαν στερήσει.
-Ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον και ο αντιπρόεδρος του Αλ Γκορ κληρονόμησαν έναν μονοπολικό κόσμο χωρίς την ΕΣΣΔ. Σχεδίασαν έναν χάρτη των διαδρόμων στον κόσμο (αγωγοί, αυτοκινητόδρομοι, σιδηροδρομικές γραμμές και γραμμές internet) και των στρατιωτικών επιχειρήσεων που έπρεπε να διεξαχθούν για τη κατασκευή και τη διασφάλιση τους, παράδειγμα ο πόλεμος κατά της Γιουγκοσλαβίας για να χτιστεί ο 8ος διάδρομος.
-Ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους Τζούνιορ και ο αντιπρόεδρος του, Ντικ Τσένι, με την πεποίθηση ότι το πετρέλαιο σύντομα θα στεγνώσει, ξεκίνησαν μια σειρά πόλεμων, όχι πλέον για να καταλάβουν το μαύρο χρυσό, αλλά για τον έλεγχο της παραγωγής και της αγοράς. Επιστρέφοντας στη μαλθουσιανή θεωρία για το επικείμενο τέλος αυτών των πηγών ενέργειας, ήθελαν να επιλέξουν ποιος θα είχε το δικαίωμα να τις αγοράσει και έτσι να εξασφαλίσει την επιβίωση του πληθυσμού του.
-Ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία του φυσικού αερίου και πετρελαίου σχιστόλιθου στη χώρα του και αποφάσισε να ενθαρρύνει την εξόριση του. Ήλπιζε έτσι να βγάλει τη χώρα του από την μαλθουσιανή κατάρα.
-Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ήρθε στην εξουσία καθώς η χώρα του έγινε ο μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο. Αποφάσισε να ανατρέψει τη στρατηγική των ΗΠΑ.
Η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ
Όταν ο πρόεδρος Τραμπ διόρισε τον εκπρόσωπο του Κάνσας Μάικ Πομπέο ως διευθυντή της CIA, ερμήνευσα αυτό τον απροσδόκητο διορισμό σε σχέση με τη δυσκολία του προέδρου να βρει συμμάχους στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα που μόλις είχε κατακτήσει. Είχαμε ξεχάσει ότι ο Πομπέο ήταν, από το 2006 έως το 2010, το αφεντικό του προμηθευτή εξοπλισμού υδρογονανθράκων Sentry International. Γνώριζε τη λειτουργία της πετρελαϊκής αγοράς και, προσωπικά, τους κύριους παίκτες της στον κόσμο. Την ίδια στιγμή, ο πρόεδρος Τραμπ διόριζε στο υπουργείο Εξωτερικών τον Ρεξ Τίλερσον, επικεφαλής μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες πετρελαίου, της Exxon-Mobil. Θα έπρεπε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι η ενεργειακή πολιτική θα ήταν στο επίκεντρο της δράσης της κυβέρνησης του.
Είναι προφανώς αδύνατο σήμερα να γίνει ο απολογισμός της δράσης του Πομπέο ως επικεφαλής αυτής της μυστικής υπηρεσίας. Ωστόσο, μπορούμε να πιστέψουμε ότι οι στόχοι του εκείνη την εποχή δεν απείχαν τους σημερινούς.
Ωστόσο, συμβαίνει ότι μόλις τους αποκάλυψε.
Κάθε χρόνο, μια εταιρεία συμβούλων που δημιουργήθηκε από τον αδιαμφισβήτητο ειδικό στην αγορά υδρογονανθράκων, Daniel Yergin, διοργανώνει μια διεθνή συνάντηση για την εξέλιξη της κατάστασης. Το συνέδριο του 2019 (CERAweek, 9-13 Μαρτίου, στο Χιούστον, Τέξας) ήταν η μεγαλύτερη διεθνής συνάντηση στην ιστορία για το θέμα αυτό. Τα κορυφαία εκτελεστικά στελέχη των κυριοτέρων εταιρειών από 78 χώρες ήταν παρόντα. Το κλου της παράστασης ήταν η παρέμβαση του Μάικ Πομπέο. Όλο το επάγγελμα είχε προειδοποιηθεί για τη σημασία της ομιλίας του και ήταν η μόνη φορά που γέμισε η τεράστια αίθουσα.
Ο Μάικ Πομπέο, μετά το χαιρετισμό του στους πρώην συναδέλφους του, χαιρέτησε τις απίστευτες αποδόσεις της βιομηχανίας πετρελαίου της χώρας, η οποία, μέσα σε έξι χρόνια, έγινε η πρώτη παραγωγός στον κόσμο, χάρη στις νέες τεχνικές εξόρυξης σχιστολιθικού. Ανακοίνωσε ότι είχε δημιουργήσει ένα ειδικό γραφείο στο υπουργείο Εξωτερικών για τη διαχείριση των ενεργειακών πόρων. Είναι σε εκείνο που θα πρέπει, από τώρα και στο εξής, να απευθυνθούν τα αφεντικά των εξειδικευμένων εταιρειών των ΗΠΑ. Αποστολή του είναι να τους βοηθήσει να κερδίσουν αγορές στο εξωτερικό. Σε αντάλλαγμα, θα πρέπει να βοηθήσουν τη χώρα τους να διεξάγει την ενεργειακή πολιτική του.
Η τελευταία θα αποτελείται τόσο στο να παραγάγει όσο το δυνατόν περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στο να αποξεράνει μέρος της παγκόσμιας προσφοράς για την εξισορρόπηση της αγοράς. Μόνο με αυτόν τον τρόπο η χώρα θα κατορθώσει να πουλήσει αέριο και πετρέλαιο σχιστόλιθου, ενώ η εξόρυξή τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή.
Σύμφωνα με το δόγμα Πομπέο, δεν είναι σκόπιμο να μειωθεί η παγκόσμια παραγωγή στο επίπεδο της ζήτησης με τις ποσοστώσεις παραγωγής, όπως εφαρμόζεται από το ΟΠΕΚ+ εδώ και δύο χρόνια, αλλά με το κλείσιμο της αγοράς σε ορισμένους μεγάλους εξαγωγείς: το Ιράν, τη Βενεζουέλα και τη Συρία (της οποίας τα τεράστια αποθέματα ανακαλύφθηκαν μόλις πρόσφατα και δεν εκμεταλλεύονται). Το σχέδιο NOPEC (No Oil Producing and Exporting Cartels Act) αναμένεται να αναζωογονηθεί από τα αρχεία. Αυτό το νομοσχέδιο, του οποίου πολλές παραλλαγές έχουν εισαχθεί στο Κογκρέσο εδώ και δύο δεκαετίες, έχει στόχο να καταργηθεί η κυρίαρχη ασυλία την οποία οι χώρες του ΟΠΕΚ επικαλούνται για τον εαυτό τους για να σχηματίσουν ένα καρτέλ, παρά τη νομοθεσία ανταγωνισμού (anti-trust) των ΗΠΑ. Θα επέτρεπε να εναχθούν ενώπιον των αμερικανικών δικαστηρίων όλες οι εταιρείες των κρατών μελών του ΟΠΕΚ+, παρότι έχουν εθνικοποιηθεί, επειδή εκμεταλλεύτηκαν τη δεσπόζουσα θέση τους και συνεπώς συνέβαλαν στην αύξηση των τιμών.
Έτυχε από του τέλος του 2016, η Ρωσία να προσχώρησε στον ΟΠΕΚ για την αύξηση των τιμών. Συμφώνησε έτσι να μειώσει την παραγωγή της. Είναι ακόμη πιο απαραίτητο γι ‘αυτήν δεδομένου ότι η οικονομία της υποφέρει από τις δυτικές κυρώσεις και επειδή οι εξαγωγές υδρογονανθράκων της είναι – με τα όπλα – οι κυριότερες πηγές εσόδων της από τις εξαγωγές. Ως εκ τούτου, στην παρούσα κατάσταση, τα συμφέροντα της Μόσχας και της Ουάσιγκτον δεν συγχέονται, αλλά συμπίπτουν: να μη πλημμυρίζεται η αγορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ρωσία δεν κάνει τίποτα για να βοηθήσει το Ιράν να εξάγει το πετρέλαιο του και εξακολουθεί να μην εκμεταλλεύεται τις περιοχές στις οποίες οι εθνικοποιημένες εταιρείες της απέκτησαν το μονοπώλιο στη Συρία. Είναι πιθανό ότι δεν θα βοηθήσει περισσότερο τη Βενεζουέλα από αυτή την άποψη. Έτσι, αναβλήθηκε η μεταφορά της ευρωπαϊκής έδρας της PDVSA στη Μόσχα.
Η Ρωσία, η οποία έσωσε τη Συρία από τους τζιχαντιστές μισθοφόρους του ΝΑΤΟ, δεν δεσμεύτηκε ποτέ να προχωρήσει περαιτέρω. Παρατηρεί χωρίς να αντιδράσει την αργή κατάρρευση αυτής της χώρας, κάποτε ευημερούσας. Η κατάσταση δεν έχει φτάσει ακόμα στη λιμοκτονία, όπως στην Υεμένη, αλλά κινείται αναπόφευκτα σε αυτή τη κατεύθυνση.
Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες προτίθενται όχι μόνο να σταθεροποιήσουν την παγκόσμια προσφορά, αλλά και να προσδιορίσουν τις ροές, εξ ου και οι πιέσεις από την Ουάσιγκτον τόσο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της να μην ολοκληρώσουν τον αγωγό North Steam 2. Εναπόκειται σε εκείνες να απελευθερώσουν την Ένωση από την εξάρτησή της από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες. Σε περίπτωση που οι παρεμβάσεις αυτές θα είναι επιτυχείς, η Ρωσία θα εκτρέψει αυτή τη ροή προς τη Κίνα, η οποία δεν μπορεί να την πληρώσει στην ίδια τιμή.
Ήδη, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες της Ένωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατασκευάζουν καταλλήλους λιμενικούς σταθμούς NLG για να παραλάβουν το φυσικό αέριο σχιστόλιθου τους το συντομότερο δυνατό. Ενώ η Ρωσία, από την πλευρά της, επιταχύνει την κατασκευή του αγωγού Τουρκικού Ρεύματος, που θα αποτελεί έναν άλλο τρόπο να φτάσει στην Ένωση.
Περαιτέρω, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ αποκλείει όλα τα μέσα μεταφοράς πετρελαίου από το Ιράν ή τη Βενεζουέλα προς τη Συρία. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η CIA ξεκίνησε να παρακολουθεί λεπτομερώς αυτό το εμπόριο από της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ, συμπεριλαμβανομένης της μεταβατικής περιόδου, γεγονός που επιβεβαιώνει την ιδέα της κεντρικής θέσης της ενέργειας στην πολιτική του. Η στάση του Λευκού Οίκου ενώπιον της Συρίας είναι διαφορετική, καθώς αυτή η χώρα δεν είναι αυτή τη στιγμή σε θέση να εκμεταλλευτεί τα δικά της αποθέματα και η Ρωσία αφήνει το χρόνο να περάσει. Πρόκειται για την παρεμπόδιση της ανασυγκρότησης της χώρας και, ως εκ τούτου, να κάνει τη ζωή αδύνατη για το λαό της. Η CIA διεξάγει μια έντονη στρατηγική σαμποτάζ ενάντια σε οποιοδήποτε ενεργειακό εφοδιασμό. Η πλειοψηφία του πληθυσμού, για παράδειγμα, δεν διαθέτει πλέον φυσικό αέριο για θέρμανση ή μαγείρεμα. Χειρότερα, ένα τουρκικό δεξαμενόπλοιο που μετέφερε ιρανικό πετρέλαιο προς τη Συρία υποβλήθηκε σε δολιοφθορά στα ανοικτά της Λατάκιας το Φεβρουάριο. Εξερράγη, προκαλώντας το θάνατο όλου του πληρώματος και μια μαύρη πλημύρα για την οποία δεν έχει μιλήσει κανένα δυτικό μέσο ενημέρωσης.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Χεζμπολάχ συμμετέχει στην κυβέρνηση του Λιβάνου εξυπηρετώντας ταυτόχρονα ιρανικά συμφέροντα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέκτεινε στη Βηρυτό την απαγόρευση εξαγωγής πετρελαίου. Ο Μάικ Πομπέο προσπαθεί να επιβάλει ένα νέο διαχωρισμό των χωρικών υδάτων που θα έθετε τα λιβανικά πετρελαϊκά αποθέματα υπό την κυριαρχία του Ισραήλ.
Παρομοίως, η Βενεζουέλα δίνει πετρέλαιο στην Κούβα σε αντάλλαγμα για τους στρατιωτικούς της εμπειρογνώμονες και το έργο των ιατρών της. Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ προσπαθεί να τιμωρήσει οποιαδήποτε ανταλλαγή μεταξύ των δύο χωρών, ιδίως επειδή οι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες της Κούβας θεωρούνται υπεύθυνοι για την υποστήριξη του στρατού της Βενεζουέλας στον Πρόεδρο Μαδούρο.
Μελλοντικές εξελίξεις
Προς το παρόν, η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να επιτύχει μόνο μειώνοντας τη ζήτηση στη χώρα του. Μέχρι τώρα, οι υδρογονάνθρακες χρησιμοποιούνταν κυρίως για τη τροφοδοσία των αυτοκινήτων, εξ ου και η ανάπτυξη της ηλεκτροκίνησης. Η κατανάλωση πετρελαίου για την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος είναι πολύ φθηνότερη στις Ηνωμένες Πολιτείες από το να χρησιμοποιηθεί απευθείας στις μηχανές των αυτοκινήτων. Προπαντός, η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να προμηθεύεται από διάφορες πηγές, στο έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών, με χαμηλό κόστος και σε σταθερή τιμή.
Σημειώστε ότι η ανάπτυξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων δεν έχει καμία σχέση με την ιδεολογία ότι θα έπρεπε να μειωθεί η παραγωγή CO2 για να μειωθεί η θερμοκρασία της Γης. Αφενός μεν, επειδή η κατασκευή μπαταριών μπορεί η ίδια να εκπέμψει πολύ CO2, αλλά αφ ‘ετέρου δε επειδή η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να είναι πολύ πιο υπεύθυνη από το πετρέλαιο για το CO2, όταν παράγεται από άνθρακα όπως στη Γερμανία και στην Κίνα.
Εν πάση περιπτώσει , η κατανάλωση πετρελαίου εξελίσσεται. Σε παγκόσμια κλίμακα, δεν προορίζεται πλέον πρωτίστως για μεταφορές, αλλά για την κατασκευή πλαστικών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα επιτρέψουν τις εξαγωγές πετρελαίου από το Ιράν, τη Βενεζουέλα και τη Συρία παρά μόνο το 2023 ή το 2024, όταν η παραγωγή σχιστόλιθου θα αρχίσει να μειώνεται ραγδαία, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA). Για άλλη μια φορά, η όλη γεωπολιτική κατάσταση θα ανατραπεί και τότε.
