Ο γόρδιος δεσμός του μεταναστευτικού εξελίσσεται σε εφιάλτη όχι μόνο για την κυβέρνηση Μητσοτάκη, ούτε μόνο για τις τοπικές κοινωνίες που φιλοξενούν κέντρα υποδοχής, κυρίως των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Εξελίσσεται σε πρόβλημα-εφιάλτη για την Ελλάδα. Μπορεί με τις ιδεοληψίες της η κυβέρνηση Τσίπρα να επιδείνωσε την κατάσταση, αλλά η ανυπαρξία επεξεργασμένης αποτελεσματικής μεταναστευτικής πολιτικής πάει πιο πίσω.
Γράφει ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ για το SL PRESS
Σε άρθρο μου στην «Καθημερινή» (1 Απριλίου 2012) είχα όχι μόνο υπογραμμίσει το κενό, αλλά και καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις. Ημέρες που είναι, αξίζει να τις υπενθυμίσω επικαιροποιημένες. Κατά την άποψή μου, το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο εάν βασική πτυχή μίας μεταναστευτικής πολιτικής είναι η μηδενική ανοχή στην παράνομη μετανάστευση. Αυτή πρέπει να συνδυασθεί με παραχώρηση ιθαγένειας σε μακροχρόνιους μετανάστες που είναι πολιτισμικά συμβατοί και ως εκ τούτου ενσωματώνονται στην ελληνική κοινωνία, κυρίως ανατολικοευρωπαίους.
Οι δράσεις πρέπει να αφορούν ταυτοχρόνως πολλά μέτωπα:
Πρώτον: Πρέπει να εξετασθούν ταχύτατα οι δεκάδες χιλιάδες συσσωρευμένες αιτήσεις για άσυλο, ώστε να είναι σαφές ποιοι δικαιούνται προστασίας και ποιοι όχι. Σήμερα, όλοι αυτοί προστατεύονται από απέλαση επειδή εκκρεμεί η αίτησή τους. Ακόμα και όσοι δεν έχουν καμία ελπίδα να τους δοθεί άσυλο, υποβάλλουν αίτηση, επειδή έτσι παραμένουν για χρόνια νομίμως στην Ελλάδα.
Η εκκαθάριση των αιτήσεων μπορεί να γίνει και με την κατάργηση περιττών διαδικασιών και κυρίως με τη συγκρότηση όσων επιτροπών απαιτούνται αφενός για να εξετασθούν οι συσσωρευμένες αιτήσεις, αφετέρου για να διεκπεραιώνεται εντός 2-3 μηνών κάθε νέα αίτηση. Για τον σκοπό αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν συνταξιούχοι δικαστικοί και δημόσιοι υπάλληλοι με πτυχίο νομικής, αφού γίνει η κατάλληλη νομοθετική ρύθμιση για τον τρόπο αμοιβής τους.
Φύλαξη συνόρων και επαναπροωθήσεις
Δεύτερον: Πρέπει να ληφθούν δραστικά μέτρα για την αποτροπή παράνομης εισόδου. Οι εισροές δεν θα μηδενισθούν, αλλά μπορούν να συρρικνωθούν. Τέτοια μέτρα είναι η φρούρηση του φράκτη στο χερσαίο τμήμα των συνόρων στον Έβρο και οι πυκνές περιπολίες στην παραποτάμια ζώνη νοτιότερα. Στο Αιγαίο, τα σύνορα είναι θαλάσσια και δεν σφραγίζονται, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί το γεγονός ότι το Λιμενικό και η FRONTEX έχουν καταντήσει μηχανισμός υποδοχής κι όχι αποτροπής παράνομης εισόδου.
Τα σύνορα μπορούν να επιτηρηθούν με drones και πυκνές περιπολίες και με τη βοήθεια της θαλάσσιας δύναμης του ΝΑΤΟ. Η επιτήρηση τουλάχιστον θα αποτρέψει σε μεγάλο βαθμό τους διακινητές να φέρνουν οι ίδιοι με ασφάλεια πρόσφυγες-μετανάστες στα ελληνικά παράλια. Για να αποφύγουν τη σύλληψη, οι διακινητές θα στέλνουν μόνους τους μετανάστες με πλοιάρια.
Η μέθοδος είναι η εξής: Όταν ένα πλοιάριο εντοπίζεται και εμποδίζεται να εισέλθει στα ελληνικά χωρικά ύδατα, κάποιες φορές οι μετανάστες προκαλούν οι ίδιοι ναυάγιο, ασκώντας στην πραγματικότητα ηθικό εκβιασμό. Η επιχείρηση απώθησης μετατρέπεται σε επιχείρηση διάσωσης και έτσι τους φέρνει το Λιμενικό ή η FRONTEX στα νησιά. Επειδή, όμως, η διαδικασία αυτή έχει κίνδυνο κάποιοι μετανάστες δεν θα το αποτολμήσουν.
Περιπολίες στα τουρκικά παράλια
Τρίτον: Η παρουσία της FRONTEX στο Αιγαίο θα ήταν πραγματικά χρήσιμη μόνο εάν πραγματοποιούσε περιπολίες από κοινού με την τουρκική Ακτοφυλακή στα μικρασιατικά παράλια, ώστε να αποτρέπει τον απόπλου πλοιαρίων. Πιθανότατα, η Άγκυρα θα το αρνηθεί, αλλά η ΕΕ δεν το έχει καν θέσει. Θα μπορούσε, λοιπόν, να διασυνδέσει τη μεγάλη οικονομική βοήθεια προς την Τουρκία με αυτή την απαίτηση. Μόνο τότε, ο Ερντογάν δεν θα μπορούσε ανοιγοκλείνοντας τη στρόφιγγα να εκβιάζει. Δυστυχώς, η Αθήνα, που έχει ζωτικό συμφέρον, δεν έχει αναλάβει σχετική πρωτοβουλία στο πλαίσιο της ΕΕ, παρότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για τη σύναψη συμμαχιών.
Τέταρτον: Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας του 2016 προβλέπει την υποχρέωση της Τουρκίας να δέχεται πίσω μετανάστες που πέρασαν στα ελληνικά νησιά. Στο σκέλος αυτό η συμφωνία δεν λειτούργησε. Μόνο ένα αμελητέο ποσοστό όσων εισήλθαν επαναπροωθήθηκε. Η αιτία είναι κυρίως το γεγονός ότι επί κυβέρνησης Τσίπρα οι αρμόδιες επιτροπές απέφευγαν να στέλνουν πίσω μετανάστες, με τον ισχυρισμό ότι η Τουρκία δεν είναι γι’ αυτούς ασφαλής χώρα!
Υπάρχει, ωστόσο, και μία πρόσθετη διάσταση. Τόσο η ΕΕ όσο και η Άγκυρα έχουν αυθαιρέτως αποφανθεί ότι όσοι από αυτούς που έχουν κάνει αίτηση για άσυλο μεταφερθούν από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα, δεν μπορούν να επαναπροωθηθούν στην Τουρκία εάν η αίτησή τους απορριφθεί. Στην ευρωτουρκική συμφωνία δεν αναφέρεται τίποτα σχετικό.
Η Άγκυρα κάνει αυτή την ερμηνεία για να δέχεται λιγότερους πίσω. Η ΕΕ την κάνει για να παραμένουν οι αιτούντες στα νησιά και να μην μπορούν, έστω και λίγοι, να φθάσουν παρανόμως στη δυτική Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά, όμως, η κυβέρνηση πιέζεται να αποσυμφορήσει τα νησιά, μεταφέροντας μετανάστες στην ηπειρωτική Ελλάδα. Έτσι, όμως, εκτός από τις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών, όσοι μεταφέρονται θα εγκλωβισθούν κατά κανόνα στην Ελλάδα.
Μαζικός επαναπατρισμός
Πέμπτον: Το μέτρο-κλειδί για την ανάσχεση της παράνομης οικονομικής μετανάστευσης είναι η άμεση απέλαση-επαναπατρισμός. Τα οικονομικά κίνητρα της ΕΕ για οικειοθελή επαναπατρισμό δεν έχουν αποδώσει αξιόλογα αποτελέσματα κι αυτό ήταν αναμενόμενο. Η οικογένεια ενός τυπικού παράνομου οικονομικού μετανάστη έχει κατά κανόνα δαπανήσει σημαντικό γι’ αυτήν ποσό για να χρηματοδοτηθεί η παράνομη μετάβασή του στην Ευρώπη.
Η οικογένεια περιμένει απ’ αυτόν να πιάσει δουλειά και να αρχίσει να στέλνει πίσω εμβάσματα. Ο οικειοθελής επαναπατρισμός ισοδυναμεί με διάψευση των προσδοκιών και κατά κανόνα με ηθική απαξίωση. Είναι ντροπή για έναν μετανάστη από μία παραδοσιακή (κατά κανόνα μουσουλμανική) κοινωνία να επιστρέψει οικειοθελώς στο χωριό του. Αντιθέτως, εάν απελαθεί έχει δικαιολογία. Ο οικειοθελής επαναπατρισμός, λοιπόν, θα αποδώσει μόνο εάν οι παράνομοι μετανάστες πεισθούν από τα γεγονότα ότι όσοι δεν επαναπατρίζονται οικειοθελώς θα απελαύνονται.
Οι απελάσεις θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά και για όσους σχεδιάζουν να εισέλθουν στην Ευρώπη και το κύμα θα εξασθενήσει. Ο μαζικός επαναπατρισμός όσων δεν δικαιούνται άσυλο δεν μπορεί να γίνει μόνο από την Ελλάδα. Τα προξενεία των χωρών προέλευσης στην Αθήνα δίνουν με το σταγονόμετρο τα αναγκαία έγγραφα για την απέλαση αφενός επειδή οι κυβερνήσεις είναι απρόθυμες, αφετέρου επειδή οι εδώ προξενικές αρχές δέχονται απειλές από τα κυκλώματα ή συνεργάζονται μαζί τους.
Με το ειδικό βάρος της ΕΕ
Οι χώρες-προέλευσης εμποδίζουν τον επαναπατρισμό δικών τους πολιτών, προσδοκώντας τα εμβάσματα που αυτοί στείλουν μελλοντικά στις οικογένειές τους και τα οποία αποτελούν σημαντική ένεση για τις τοπικές οικονομίες. Η Ελλάδα δεν έχει τη δύναμη να τις πιέσει, αλλά η ΕΕ μπορεί. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να θεσμοθετηθεί κοινή ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, η οποία να προικοδοτηθεί με επαρκείς πόρους και με τα αναγκαία εργαλεία.
Με όλες σχεδόν τις χώρες προέλευσης παράνομων μεταναστών η ΕΕ έχει συνάψει ποικίλες συμφωνίες. Με άλλα λόγια, έχει τα αναγκαία πολιτικά, διπλωματικά και οικονομικά όπλα για να τις πειθαναγκάσει. Όταν επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία για το Ουκρανικό, είναι έλλειμμα πολιτικής βούλησης και όχι αδυναμία η μη άσκηση έμπρακτων πιέσεων, συμπεριλαμβανομένης της απειλής κυρώσεων, σε πολύ πιο αδύναμες χώρες.
Η διαδικασία είναι απλή. Οι λίστες με τα ονόματα των προς απέλαση παράνομων μεταναστών από όλες τις χώρες-μέλη θα στέλνονται στις αρχές των χωρών προέλευσης και από εκεί να εξασφαλίζονται τα αναγκαία έγγραφα, μέσω των διπλωματικών αντιπροσωπειών της ΕΕ στις χώρες προέλευσης. Από εκεί και πέρα, ναυλωμένα αεροπλάνα με ειδικές πτήσεις θα επαναπατρίζουν μαζικά τους παράνομους μετανάστες.
Το πρόβλημα της παράνομης μετανάστευσης είναι ευρωπαϊκό και γι’ αυτό είναι αναγκαία η ύπαρξη κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Σε συμμαχία με τις άλλες χώρες-μέλη που είναι πύλες εισόδου, η Ελλάδα πρέπει να πρωτοστατήσει. Όπως έχω προαναφέρει, τα περιθώρια συμμαχιών είναι μεγάλα. Η Ελλάδα πρέπει να πρωτοστατήσει, επειδή είναι η χώρα που σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος.
Ευρωπαϊκό πρόβλημα ευρωπαϊκή αντιμετώπιση
Έκτον: Όσοι εισέρχονται πρέπει να μεταφέρονται σε κλειστά προαναχωρησιακά κέντρα μέχρι να εξεταστεί η αίτηση για παροχή ασύλου και εάν αυτή απορριφθεί να παραμένουν εκεί μέχρι την επαναπροώθησή τους στην Τουρκία, ή τον επαναπατρισμό τους. Μία λύση είναι να δημιουργηθούν σε μία ή δύο και τρεις ακατοίκητες νησίδες του κεντρικού ή δυτικού Αιγαίου να κατασκευαστούν μεγάλης χωρητικότητας προαναχωρησιακά κέντρα, ώστε να μην έχει η Άγκυρα πρόσχημα να αρνηθεί τις επαναπροωθήσεις.
Έβδομον: Το ελληνικό κράτος πρέπει επιτέλους να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης, εκδιώκοντας από τη χώρα ΜΚΟ, οι οποίες λειτουργούν σαν “νταβατζήδες” της παράνομης μετανάστευσης. Να επιτρέψει την παραμονή μόνο όσων ΜΚΟ παρέχουν ανθρωπιστικό έργο και μάλιστα υπό αυστηρή επιτήρηση. Είχαμε φθάσει στο σημείο οι ΜΚΟ να έχουν μετατραπεί σε κράτος εν κράτει.
Ο Ερντογάν απαίτησε και κέρδισε κονδύλια της ΕΕ για το μεταναστευτικό να πηγαίνουν στο τουρκικό κράτος και όχι σε ΜΚΟ. Η Ελλάδα, που είναι χώρα-μέλος δεν το έχει κερδίσει! Η κυβέρνηση έχει εκφράσει σχετική πρόθεση όσον αφορά τη δράση των ΜΚΟ, αλλά όχι και σε ό,τι αφορά τα κοινοτικά κονδύλια. Κατά κανόνα οι ΜΚΟ, αλλά και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ έχουν καταντήσει επαγγελματίες του προσφυγικού-μεταναστευτικού, με την έννοια ότι έχουν συμφέρον να υπάρχει το πρόβλημα, επειδή τους δίνει ρόλο και κονδύλια.
Θα μπορούσαν να προστεθούν κι άλλα μέτρα, αλλά και μόνο τα παραπάνω εάν εφαρμόζονταν η κατάσταση θα άλλαζε άρδην. Το πρόβλημα της ΕΕ είναι ότι δεν έχει την πολιτική βούληση να δράσει αποφασιστικά όχι μόνο λόγω υποκρισίας, αλλά και επειδή είναι διχασμένη, λόγω διαφορετικών ιδεολογικών αντιλήψεων κυρίως στο επίπεδο των πολιτικών συστημάτων. Η διαφορά είναι ότι αυτό που για τις άλλες χώρες-μέλη είναι πρόβλημα, για την Ελλάδα έχει καταντήσει εφιάλτης.
