Μία μονάδα επιφανείας για να διαθέτει πλήρεις ικανότητες Α/Υ πολέμου πρέπει να διαθέτει τόσο σόναρ γάστρας όσο και ρυμουλκούμενο σόναρ μεταβλητού βάθους. Και αυτό γιατί το σόναρ της γάστρας μπορεί να λειτουργεί κατά τη διάρκεια περιπολίας του πλοίου που συνήθως γίνεται με ταχύτητες 8-12 κόμβων. Από την άλλη όμως περιορίζεται η ικανότητά του τόσο από τον αυτοθόρυβο του πλοίου σε υψηλότερες ταχύτητες των τεσσάρων κόμβων όσο και από τα χαρακτηριστικά του θαλάσσιου περιβάλλοντος όπως αναλύσαμε παραπάνω. Έκεί είναι που το συρρόμενο σόναρ έρχεται να υπερκεράσει τα μειονεκτήματα του σόναρ γάστρας. Το συρρόμενο σόναρ είναι μια διάταξη παθητικού/εργού σόναρ που ρυμουλκείται από την πρύμνη του πλοίου σε κάποια απόσταση ενώ έχει τη δυνατότητα να κατέλθει σε συγκεκριμένο βάθος. Το πλεονέκτημα του είναι ότι δεν επηρεάζεται από το θόρυβο του πλοίου μιας και βρίσκεται σε απόσταση από τη βασική πηγή θορύβου και ταύτοχρονα καταδυόμενο δεν επηρρεάζεται η απόδοσή του από διαφορετικά θερμοκλινή στρώματα θαλάσσης που μπορεί να χρησιμοποιεί κάποιο υποβρύχιο για απόκρυψη. Το μειονέκτημα είναι ότι εξαπολύεται από το πλοίο σε πολύ μικρές ταχύτητες της τάξης των τεσσάρων κόμβων γι αυτό και χρησιμοποιείται κυρίως όταν υπάρχει υποψία παρουσίας υποβρυχίου σε κάποια περιοχή ενδιαφέροντος.
Τη φαρέτρα συμπληρώνουν τα ελικόπτερα όπου με τους ηχοσημαντήρες και το ποντιζόμενο σόναρ μπορούν να μεταβούν γρήγορα σε περιοχές πέρα από τις εμβέλειες παλαιότερων σόναρ που όμως εξοπλίζουν αρκετά πλοία ακόμη, επεκτείνοντας τον ανθυποβρυχιακό βραχίωνα του πλοίου. Στο μέλλον σημαντικό ρόλο θα παίξουν και τα UUV που θα υποβοηθήσουν στον Α/Υ των πλοίων επιφανείας.
Στο σημερινό άρθρο θα κάνουμε μια ανασκόπιση των Α/Υ δυνατοτήτων εκατέροθεν του Αιγαίου.
Πλοία επιφανείας
Στο ελληνικό πολεμικό ναυτικό οι μόνες μονάδες οι οποίες έχουν ανθυποβρυχιακές ικανότητες είναι οι φρεγάτες του στόλου. Σήμερα το Π.Ν. διαθέτει εννέα φρεγάτες τύπου Standard και τέσσρις φρεγάτες τύπου Meko 200 HN, ενώ μέσα στα επόμενα τρία χρόνια θα παραλάβει τρεις δεότευκτες φρεγάτες FDI HN από τα γαλλικά ναυπηγεία της Naval Group.
Οι φρεγάτες τύπου Standard φέρουν το παθητικό/ενεργητικό σόναρ γάστρας SQS-505 και SQS-509 της Westinghouse Canada. Το σύστημα αυτό ήταν ένα πολύ καλό σύστημα για την εποχή του αλλά με τα σημερινά δεδομένα και την εξέλιξη της τεχνολογίας θεωρείται ξεπερασμένο και χωρίς ουσιαστική επιχειρησιακή χρησιμότητα απέναντυ σε υποβρύχια τελευταίας τεχνολογίας όπως τα Τ-214. Η εμβέλεια εντοπισμού είναι στα 10 χλμ και στα 24,6 χλμ κάτω από ιδανικές συνθήκες.
Αντίστοιχα οι φρεγάτες Meko 200HN φέρουν συνδυασμό σόναρ γάστρας και συρρόμενου. Το DE1160HM/VDS της Raytheon. Το σόναρ αυτό είναι η εξαγωγική έκδοση του ΑΝ/SQS-56 που φέρουν οι αμερικάνικες φρεγάτες O.H.Perry. Είναι ενεργό/παθητικό σόναρ που λειτουργεί στις συχνότητες 3,75-5-7,5-12kHz και έχει εμβέλεια περίπου στα 19 χλμ. Το sonar μπορεί να παρακολουθήσει μέχρι και 6 στόχους, τα στοιχεία των οποίων μεταβιβάζει στο σύστημα ελέγχου. O θόλος σόναρ στην τρόπιδα του σκάφους περιέχει την κυλινδρική διάταξη HM βάρους 1.581kg, διαμέτρου 122cm και ύψους 84cm που αποτελείται από 36 στήλες των 8 μορφοτροπέων και λειτουργεί σε συχνότητα 7,5kHz. Αντίστοιχη κυλινδρική διάταξη συχνότητας 12kHz με 36 στήλες μορφοτροπέων βάρους 4kg, διαμέτρου 71,6cm και ύψους 46,2cm περιέχεται στο ατρακτίδιο του VDS ενώ η πόντιση και η ανέλκυση μπορεί να πραγματοποιηθεί μέχρι κατάσταση θάλασσας 5. Οι διαμορφώσεις του DE 1160 περιλαμβάνουν την ενεργό ιχνηλάτηση/ταξινόμηση, όπου πραγματοποιείται ακριβής μέτρηση ακτίνας, διόπτευσης και μετατόπισης συχνότητας Doppler για δύο στόχους, ενώ συνεχίζεται η έρευνα. Το βάρος ολόκληρου του συστήματος του DE1160VDS στην πρύμνη μαζί με το βαρούλκο και το καλώδιο είναι 39 τόνοι.
Οι φρεγάτες FDI θα φέρουν συνδυασμό του σόναρ γάστρας Kingklip Mk2 και το CAPTAS 4 της Thales. Το πρώτο είναι ενεργό/παθητικό σόναρ που λειτουργεί στις συχνότητες 4,8-7,2kHz. Έχει δυνατότητα λειτουργίας με ταχύτητα πλοίου μέχρι τους 30 κόμβους και εμβέλεια τα 25 χλμ. Η λειτουργίες του είναι ενεργητική & παθητική επιτήρηση, ανάλυση, ειδοποίηση επερχόμενης τορπίλης και αποφυγή εμποδίων. Επίσης έχει δυνατότητα ακύρωσης θορύβου του πλοίου και μείωση των εφέ αντήχησης. Το βάρος του κενό είναι 2,7 τόνοι. Το έταιρο σύστημα των φρεγατών, το συρρόμενο σύστημα CAPTAS 4 διαθέτει ταυτόχρονη ενεργή/παθητική λειτουργία σε συχνότητες κάτω των 2 kHz. Έχει εμβέλεια γύρω στα 150 χλμ με ακρίβεια μικρότερη των 100 μέτρων και διόπτευση μικρότερη της μίας μοίρας. Στις φρεγάτες FDI το σύστημα καταλαμβάνει 45τ.μ. και έχει βάρος 25 τόνους. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κατάσταση θαλάσσης μέχρι 6 και διαθέτει καλώδιο ρυμούλκησης 235 μέτρων. Τα δύο συστήματα μαζί προσφέρουν πολυστατική διαλειτουργικότητα.
Το Τουρκικό Πολεμικό ναυτικό αντίστοιχα διαθέτει τα παρακάτω πλοία με δυνατότητες ανθυποβρυχιακού αγώνα. Οκτώ φρεγάτες τύπου Meko 200 TN T1, T2 και ΤΙΙΑ των κλάσεων Yavuz και Barbaros, οκτώ φρεγάτες τύπου O.H. Perry, 1+3 τουρκικής σχεδίασης και κατασκευής φρεγάτες κλάσης Istanbul, τέσσερις κορβέτες τουρκικής σχεδίασης και κατασκευής κλάσης Ada, έξι πρώην γαλλικές Α/Υ κορβέτες κλάσης Burak (D’ Estienne D’ Orves) και δεκαέξι παράκτια περιπολικά τουρκικής σχεδίασης και κατασκευής κλάσης Tuzla.
Οι τέσσερις φρεγατες τύπου Meko 200 TN κλάσης Yavuz καθώς και όλες οι φρεγάτες τύπου O.H.Perry, φέρουν το σόναρ γάστρας ΑΝ/SQS-56 αντίστοιχο με το σόναρ DE1160HM που φέρουν και οι ελληνικές φρεγάτες Meko 200HN. Όπως αναφέραμε και παραπάνω το συγεκριμένο σόναρ μπορεί να παρακολουθήσει μέχρι και 6 στόχους, τα στοιχεία των οποίων μεταβιβάζει στο σύστημα ελέγχου. O θόλος σόναρ στην τρόπιδα του σκάφους περιέχει την κυλινδρική διάταξη HM βάρους 1.581kg, διαμέτρου 122cm και ύψους 84cm που αποτελείται από 36 στήλες των 8 μορφοτροπέων και λειτουργεί σε συχνότητα 7,5kHz και έχει εμβέλεια μέχρι τα 19 χλμ. Στις τέσσερις νεότερες φρεγάτες Meko 200 TN TIIA κλάσης Barbaros οι οποίες περνάνε από πρόγραμμα αναβάθμισης το συγκεκριμένο σόναρ αντικαθίσταται σπό το FERSAH 100-N/MF Hull Mounted Sonar της τουρκικής ASELSAN. Το συγκεκριμένο σόναρ λειτουργεί στις μεσσαίες συχνότητες και συγκεκριμένα 3-12kHz στην παθητική διαμόρφωση και 6,7-8,4kHz στην ενεργή διαμόρφωση. Έχει κάλυψη 360 μοίρες και 90 μοίρες σε διαμόρφωση MAS (Mine avoidance Sonar). Μπορεί να ιχνηλατίσει μέχρι 36 στόχους σε ενεργή διαμόρφωση και 8 σε παθητική ενώ η μέγιστη εμβέλεια είναι στα 36 χλμ.
Οι νεότερες φρεγάτες που μπαίνουν σε υπηρεσία κλάσης Istanbul φέρουν το συνδυασμό σόναρ γάστρας και ρυμουλκούμενης διάταξης μεταβλητού βάθους. Για μεν το πρώτο είναι εγκατεστημένο το το FERSAH 100-N/MF ενώ στην πρύμνη φέρουν το TAS Hizir-LFAS επίσης της ASELSAN. Το TAS Hizir-LFAS είναι ενεργό/παθητικό σόναρ χαμηλών συχνοτήτων με δυνατότητα αυτόματης ανίχνευσης και εντοπισμού στόχων μεγάλης εμβέλειας σε ενεργή λειτουργία και δυνατότητα αυτόματης ανίχνευσης, παρακολούθησης και ταξινόμησης τορπίλης μεγάλης εμβέλειας σε παθητική λειτουργία. Έχει κάλυψη 360 μοιρών και εμβέλεια 45 περίπου χιλιομέτρων ενώ συνεργάζεται με το αντίστοιχο σύστημα Α/Υ αντιμέτρων Hizir. Ο συγκεκριμένος συνδυασμός αναμένεται να εξοπλίσει στο μέλλον και τα υπό σχεδίαση ΑΑ αντιτορπιλικά TF-2000.
Όσον αφορά τις κορβέτες του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, οι τέσσερις κορβέτες κλάσης Ada φέρουν το σόναρ γάστρας TBT-01 Yakamoz της τουρκικής Meteksan. Το σόναρ αυτό είναι μια κυλινδρική διάταξη συχνότητας 7,5kHz με 36 στήλες μορφοτροπέων. Είναι ενεργό/παθητικό και έχει κάλυψη 360 για υποβρύχιους στόχους και 90 μοίρες σε διαμόρφωση (MAS). Η μέγιστη εμβέλεια είναι 30 χλμ και δύναται να συνεργαστεί με σόναρ ρυμουλκούμενης διάταξης. Από την άλλη οι παλαιότερες γαλλικές κορβέτες κλάσης BURAK φέρουν το σόναρ γάστρας DUBA 25 Tarpon. Το συγκεκριμένο σόναρ είναι η σταρτιωτική έκδοση του TSM 2400 Tarpon, ένα σόναρ που λειτουργεί στις μεσσαίες συχνότητες (9kH) και είναι ιδανικό για παράκτια ύδατα.
Τέλος τα περιπολικά σκάφη κλάσης Tuzla, φέρουν το πολιτικού τύπου τρίτης γενιάς Simrad SP92MkII της Kongsberg το οποίο λειτουργεί στις συχνότητες 20-30kHz και έχει εμβέλεια 3 χλμ.
Ελικόπτερα
Τα ελικόπτερα S-70B Aegean hawk διαθέτουν ποντιζόμενο σόναρ δύο τύπων. Τα οχτώ ελικόπτερα που προμηθεύτηκε το Π.Ν. μεταξύ 1991-1998 διαθέτουν το ποντιζόμενο σόναρ AN/AQS-18(V)3 της Bendix Oceanics. Πρόκειται για παθητικό/ενεργό σόναρ που δουλεύει στις συχνότητες 9,23-10-10,77kHz. Διαθέτει καλώδιο πόντισης 305 μέτρων και έχει εμβέλεια 10-20χλμ. Τα τρία ελικόπτερα που παραλήφθησαν μεταξύ 2000 και 2003 φέρουν το εξελιγμένο χαμηλής συχνότητας σόναρ HELRAS της L3 της ίδιας εταιρίας. Το συγκεκριμένο σύστημα δουλεύει σε μοναδική συχνότητα 1,38kHz μέχρι τα 500 μέτρα βάθος και έχει μέγιστη εμβέλεια στα 60 ν.μ.
Τα νέα ελικόπτερα MH-60R θα διαθέτουν το ποντιζόμενο σόναρ AN/AQS-22 ALFS χαμηλών συχνοτήτων της Raytheon καθώς και σύστημα εκτόξευσης ηχοσημαντήρων με ηχοσημαντήρες τύπου AN/SSQ-36/53/62. Το AN/AQS-22 είναι το μόνο εν λειτουργία βυθιζόμενο σόναρ με λειτουργία πολλαπλών συχνοτήτων. Αυτή η ικανότητα επιτρέπει στο AN/AQS-22 να προσαρμόζει την απόδοσή του σε ποικίλες περιβαλλοντικές συνθήκες. Με γρήγορο ρυθμό αναζήτησης, το AN/AQS-22 εντοπίζει και εξουδετερώνει τις απειλές νωρίτερα, επιτρέποντάς του να καλύψει μια μεγαλύτερη περιοχή. Το AN/AQS-22 επιτρέπει επίσης μεγαλύτερη εμβέλεια ανίχνευσης σε ευρύτερη περιοχή, μειώνοντας τον αριθμό των ελικοπτέρων που απαιτούνται για την εκτέλεση ελέγχου ενεργού ανθυποβρυχιακού πολέμου (ASW).
Αντίστοιχα το τουρκικό πολεμικό ναυτικό έχει προμηθευτεί μέχρι σήμερα 24 στο σύνολο ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα S-70B-28. Τα ελικόπτερα αυτά φέρουν το ποντιζόμενο σόναρ HELRAS όπως και τα ελληνικά S-70B.
