Το τελευταίο διάστημα υπάρχει μια συζήτηση για την αντιαεροπορική άμυνα. Από τη μία έχουμε τις εξελίξεις και τα διδάγματα από τις τελευταίες συγκρούσεις, τις πιέσεις από τους συμμάχους για διάθεση ελληνικών συστημάτων στην Ουκρανία και από την άλλη την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα όπου τα πιο σύγχρονα συστήματα είναι ήδη 20 ετών και χρήζουν αναβάθμισης ενώ τα παλαιότερα πρέπει να αντικατασταθούν το συντομότερο δυνατό. Στο πλαίσιο αυτό υπάρχουν και οι τελευταίες αναφορές του ΥΕΘΑ κ. Δένδια για την δημιουργία ενός ελληνικού θόλου ικανού να αντιμετωπίσει όλες τις απειλές, από αεροσκάφη και πυραύλους μέχρι UAVs.

Το πρόβλημα δεν είναι απλό μιας και πρέπει να βρεθούν τα συστήματα που θα αντικαταστήσουν τα υφιστάμενα και θα δίνουν πολυστρωματική κάλυψη, από το στρατηγικό μέχρι το τακτικό επίπεδο. Όπως έχουμε αναφέρει πολλές φορές με εξαίρεση τα Patriot, τα TOR M1 και τα CROTALE NG που είναι τα πιο σύγχρονα συστήματα όλα τα υπόλοιπα πρέπει να θεωρούνται μικρής επχειρησιακής αξίας απένταντυ στις σύγχρονες απειλές. Όμως ακόμη και τα πιο σύγχρονα συστήματα που υπάρχουν στο ελληνικό οπλοστάσιο είναι ήδη 20 ετών και πρέπει να αναβαθμιστούν. ‘Ενας ακόμη παράγοντας στη δύσκολη εξίσωση είναι η σταδιακή απαξίωση όλων των ρωσικής προέλευσης συστημάτων λόγω της μη υποστήριξης των συστημάτων αυτών από τη Ρωσία εξαιτίας του πολέμου. Ενώ δεν πρέπει να παραβλέψουμε να προσθέσουμε και το υψηλό κόστος των συστημάτων αυτών καθώς και την υπερδεκαετή απουσία εξοπλιστικών προγραμμάτων στην Ελλάδα λόγω της κρίσης του χρέους.

Όσον αφορά το στρατηγικό επίπεδο όπου αποτελείται από συστήματα μεγάλης εμβέλειας ικανά να προσφέρουν αντιαεροπορική και αντιβαλλιστική κάλυψη σε μεγάλες περιοχές, έχουμε τους αμερικάνικους Patriot, τους ευρωπαϊκούς SAMP/T NG και τους ισραηλινούς SPYDER MR/LR. Κάθε σύστημα έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Πέρα όμως από τα τεχνικά χαρακτηριστικά των συστημάτων η όποια μελλοντική επιλογή σίγουρα θα συμπεριλάβει και άλλους παράγοντες όπως το κόστος αγοράς και το πλάνο αποπληρωμής καθώς και το κόστος δανειοδότησης, το κόστος χρήσης, το κόστος επαναπιστοποίησης των πυραύλων και το κόστος αγοράς των πυραύλων ώστε να υπάρχει ικανό απόθεμα.

Το κύριο πλεονέκτημα των αμερικάνικων συστημάτων είναι η εικοσαετής εμπειρία της Π.Α. στο σύστημα καθώς και το ύψος των χρημάτων που έχουν δαπανηθεί ήδη για την προμήθεια του συστήματος  αυτού και του αποθέματος των ανταλλακτικών του καθώς και την εκπαίδευση του προσωπικού στη χρήση και συντήρηση. Το μειονέκτημα είναι το υψηλό κόστος αγοράς επιπλέον πυροβολαρχιών αλλά και της αναβάθμισης των υπάρχοντων μαζί με την αγορά νέων πυραύλων. Παρ’ όλ αυτά η αντικατάστασή τους από οποιοδήποτε άλλο σύστημα θα πρέπει να θεωρείται ουτοπικό και ανεδαφικό. Στο πλαίσιο της πολιτικής της μείωσης της πολυτυπίας συστημάτων η λογική προκρίνει την αγορά επιπλέον πυροβολαρχιών για την αντικατάσταση των S300 PMU1 και ίσως μέρος των I-Hawk του στρατού ξηράς με παράλληλη αναβάθμιση των υπολοίπων στο ίδιο επίπεδο. Έδω ίσως θα ήταν σκόπιμο η ελληνική πλευρά να πιέσει στην αντικατάσταση των S300 PMU1 από ένα αμερικάνικο σύστημα κάτι που και η σύμμαχος ΗΠΑ θα μπορούσε να προσφέρει. Αντί αυτού διαβάζουμε δημοσιεύματα για την εσπευσμένη παράδοση μιας πυροβολαρχίας στο Κίεβο μαζί με απόθεμα πυραύλων. Βέβαια η πραγματικότητα είναι ότι το απόθεμα πυραύλων των ελληνικών S300 PMU1 πρέπει να θεωρείται ιδιαίτερα μικρό.

Από την άλλη η αντικατάσταση θα μπορούσε να γίνει από μια πυροβολαρχία του γαλλογερμανικού SAMP/T NG. Το ευρωπαϊκό σύστημα θεωρείται κορυφαίο και ήδη οι πύραυλοι Aster 30 έχουν δείξει την επιχειρησιακή τους αξία με καταρρίψεις από τις ευρωπαϊκές ναυτικές μονάδες που περιπολούν στον κόλπο του Άντεν στο πλαίσιο της επιχείρησης ASPIDES. Επίσης θα μπορούσε να έχει κοινό απόθεμα με το Π.Ν. μετά την παραλαβή των φρεγατών FDI HN. Το έταιρο σύστημα που φαίνεται να ενδιαφέρει την ελληνική πλευρά είναι το SPYDER της Rafael. Τα πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου συστήματος είναι τα δύο διαφορετικού τύπου βλήματα που μπορεί να φέρει τα οποία μπορούν να εμπλέξουν διαφορετικούς στόχους με λογικό κόστος. Το μειονέκτημα είναι ότι πρόκειται για σύστημα τελείως ξένο στο ελληνικό οπλοστάσιο όμως πρόκειται για οικογένεια συστημάτων που μπορεί στο μέλλον να αντικαταστήσει και τα ελληνικά συστήματα SHORADS επιτυγχάνοντας διακλαδική ομοιοτυπία.

Patriot

Η τελευταία έκδοση του συστήματος είναι η MIM-104 PAC-3+ η οποία σε σχέση με την προηγούμενη έκδοση προσφέρει αναβαθμισμένο ραντάρ, σταθμούς ελέγχου εμπλοκών (ECS : Engagement Control Station), κέντρα πληροφοριών και συντονισμού (ICC : Information and Coordination Center) και εκτοξευτές. 

Ραντάρ

Το υπάρχον ραντάρ είναι το AN/MPQ-65 τεχνολογίας PESA το οποίο είναι μια επίπεδη στοιχειοκεραία που φέρεται επί ρυμουλκούμενου κλωβού. Το ραντάρ έχει τομέα κάλυψης 120 μοιρών στο αζιμούθιο και μέγιστη εμβέλεια τα 170 χιλιόμετρα. Επομένως η κάθε πυροβολαρχία μπορεί να καλύψει συγκεκριμένο τομέα και είναι ευάλωτη σε απειλές που είναι εκτός του τομέα καλυψης του ραντάρ. Το συγκεκριμένο μειονέκτημα ήρθε να καλύψει η Raytheon με το ραντάρ νέας γενιάς LTAMDS (Lower Tier Air and Missile Defense Sensor), το οποίο σχεδιάστηκε για να μπορεί να εντοπίζει drones, πυραύλους κρουζ και προηγμένες απειλές, όπως οι υπερηχητικοί πύραυλοι. Το συγκεκριμένο  είναι 3D ραντάρ AESA τεχνολογίας Νιτριδίου του Γαλίου (GaN) και προσφέρει κάλυψη 360 μοιρών. Η εμβέλεια αποκάλυψης σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία υπερβαίνει τα 100 χιλιόμετρα. Η σχεδίαση έχει μια μεγάλη κύρια συστοιχία που πλαισιώνεται από δύο μικρότερες συστοιχίες, με την κύρια κεραία να εστιάζει σε απειλές μεγάλου υψομέτρου και τα πλαϊνά πάνελ, τα οποία έχουν το μισό μέγεθος με διπλάσια ισχύ από το προηγούμενο σετ ραντάρ, ικανά να ανιχνεύουν πιο αργές απειλές από σημαντική απόσταση.

Σταθμός Ελέγχου Εμπλοκής AN/MSQ-104 (ECS)

Αντικατάσταση των υπάρχοντων οθονών από νέα οθόνη απεικόνισης δεδομένων WMI (Warfighter Machine Interface), η οποία χρησιμοποιεί έγχρωμες τρισδιάστατες (3D) ενδείξεις με αποτέλεσμα να σημειώνεται κατακόρυφη αύξηση της αντίληψης της τακτικής κατάστασης. Με τις παλαιές οθόνες ο χειριστής θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ 100 κατηγοριών (Tab) για να βρει την πληροφορία που θέλει, να την εντυπώσει στη μνήμη του και στη συνέχεια να ψάχνει να βρει μια άλλη πληροφορία.

Για παράδειγμα, σήμερα ένας χειριστής, για να προσδιορίσει εάν ένα αεροσκάφος πετά στο σωστό ύψος και μέσα σ’ ένα αεροδιάδρομο ασφαλείας, θα πρέπει να αναζητήσει τη συγκεκριμένη κατηγορία και να περιηγηθεί στα δεδομένα που έχουν αποθηκευτεί στη συγκεκριμένη κατηγορία μέχρι να βρει την πληροφορία που θέλει. Η διαδικασία αυτή, για έναν έμπειρο χειριστή, απαιτεί χρόνο της τάξεως των 35-40 δευτερολέπτων.

Με τις οθόνες WMI ο χειριστής δεν έχει παρά να μεγεθύνει, δια δακτύλου, σαν σε οθόνη αφής, το ίχνος του αεροσκάφους για να δει, σε τρισδιάστατη απεικόνιση, και από οποιαδήποτε γωνία θέλει, εάν το αεροσκάφος πετά εντός ή εκτός του αεροδιαδρόμου ασφαλείας ή που ακριβώς πετά. Η διαδικασία αυτή απαιτεί μόλις 1-2 δευτερόλεπτα.

Μονάδα Βολής Μ901

Η υιοθέτηση νέων τύπων πυραύλων αλλά και αύξηση του φόρτου επιβάλει την αναβάθμιση των υπάρχοντων εκτοξευτών Μ901 σε Μ903. Η τελευταία έκδοση Μ903 μπορεί να βάλει όλους τους τύπους των πυραύλων που είναι σήμερα σε υπηρεσία όπως ο MIM-104D/E PAC-2 GEM/T, MIM-104F PAC-3 MSE και MIM-104F PAC-3 CRI, σε διάφορετικούς  φόρτους. Έτσι μπορεί να φέρει είτε τέσσερις MIM-104D/E PAC-2 GEM/, είτε 12 104F PAC-3 MSE είτε 16 MIM-104F PAC-3 CRI είτε 14 πυραύλους συνδυασμό MIM-104F PAC-3 MSE και CRI.

SAMP/T NG

Ο SAMP/T (Sol–Air Moyenne–Portée/Terrestre ) αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με τη σύμπραξη της Γαλλίας και Ιταλίας και τη δημιουργία της Eurosam, για την κάλυψη της ανάγκης ενός χερσαίου αντιαεροπορικού/αντιβαλλιστικού συστήματος βασισμένο στον αντιαεροπορικό πύραυλο Aster 15/30.

Μία πυροβολαρχία SAMP/T αποτελείται από το πολυλειτουργικό ραντάρ μεγάλης εμβέλειας ARABEL, τον κλωβό των χειριστών του συστήματος και τους έξι εκτοξευτές πυραύλων. Στη έκδοση αυτή το ραντάρ είναι τεχνολογίας AESA ζώνης Χ και έχει εμβέλεια 100 χλμ ενώ μπορεί να παρακολουθεί μέχρι εκατό στόχους. Οι εκτοξευτές φέρουν οχτώ εγκιβωτισμένους πυραύλους Aster 15 ή Aster 30 με εμβέλεια 20 και 120 χλμ αντίστοιχα. Η κάλυψη είναι 360 μοιρών λόγω του περιστρεφόμενου ραντάρ αλλά και των κάθετα εκτοξευόμενων πυραύλων.

Από το 2021 έχει ξεκινήσει η ανάπτυξη της έκδοσης SAMP/T NG. Η νέα έκδοση θα είναι διαθέσιμη από το 2025 και θα έχει κορυφαίες δυνατότητες στην κατηγορία της. Στη νέα έκδοση ενσωματώνεται νέο ραντάρ 3D AESA τεχνολογίας νιτριδίου του γαλίου με εμβέλεια 350 χλμ και δυνατοτητα παρακολούθησης 1000 ιχνών. Στην γαλλική έκδοση το σύστημα θα φέρει το ραντάρ Ground Fire 300 και στην ιταλική το ραντάρ Kronos Grand Mobile και τα δύο με παρεμφερή τεχνικά χαρακτηριστικά. Παράλληλα αναμένεται να ενσωματωθεί και η νέα έκδοση του πυραύλου Aster 30, ο Aster 30 Block 1 NT. Η έκδοση αυτή του πυραύλου φέρει νέο ενεργό ερευνητή ζώνης Ka αντί του Ku που φέρει η έκδοση Block 1. Η έκδοση Aster Block 1 NT εξοπλισμένη με τον νέο ενεργό ερευνητή και τις βελτιώσεις στον έλεγχο του πυραύλου, σε συνδυασμό με το προηγμένο κέντρο διευθυνσης πυρός, επιτρέπει μεγαλύτερες αποστάσεις αντιμετώπισης των τακτικών βαλλιστικών πυραύλων (ΤΒΜ) και αεροσκαφών. Το SAMP/T NG, είναι σε θέση να επιτύχει εμβέλεια αναχαίτησης αεροσκαφών άνω των +150 χιλιομέτρων και την αυτόνομη αντιμετώπιση των ΤΒΜ στην κατηγορία εμβέλειας των 600+ χιλιομέτρων.

Το γαλλοϊταλικό σύστημα προσφέρει όπως αναφέραμε και παραπάνω μια σειρά από πλεονεκτήματα ακόμη και σε σχέση με τους αμερικάνικους Patriot.

1. Προσφέρει κάλυψη 360 μοιρών λόγω του περιστρεφόμενου ραντάρ και των κάθετα εκτοξευόμενων πυραύλων. Το πλεονέκτημα του περιστρεφόμενου ραντάρ ισοφαρίζεται από τους Patriot στην έκδοση PAC 3+ με την υιοθέτηση του νέου ραντάρ LTAMDS.
2. Διαθέτει ραντάρ ενεργής διάταξης φάσης AESA GaN. Το πλεονέκτημα αυτό επίσης ισοφαρίζεται από τους Patriot στην έκδοση PAC 3+ με την υιοθέτηση του νέου ραντάρ LTAMDS.
3. Διαθέτει αυξημένη κινητικότητα σε σχέση με το αμερικάνικο σύστημα γιατί όλα τα υποσυστήματα του είναι εποχούμενα σε φορτηγά 8×8 υψηλής κινητικότητας.
4. Απαιτεί χαμηλή επάδρωση, μόλις 20 ατόμων για μια πλήρη πυροβολαρχία με έξι εκτοξευτές τη στιγμή που για το αμερικάνικο σύστημα οι ανάγκες επάνδρωσης είναι της τάξης των 90 ατόμων.
5. Διαθέτει τον κορυφαίο αντιαεροπορικό πύραυλο με το επαναστατικό σύστημα διεύθυνσης PIF-PAF και εμβέλεια αναχαίτησης μεγαλύτερη των 150 χλμ.

SPYDER

Το SPYDER MR/LR είναι αντιαεροπορικό σύστημα μεσαίου-μεγάλου βεληνεκούς. Μια πυροβολαρχία διαθέτει 3-6 εκτοξευτές (MFU) των οχτώ βλημάτων οι οποίοι φέρονται επί φορτηγού οχήματος υψηλής ευκινησίας. Τα βλήματα βάλονται κάθετα επιτυγχάνοντας δυνατότητα βολής 360 μοιρών. Επίσης στον κάθε εκτοξευτής υπάρχει ενσωματωμένος ηλεκτροπτικό σύστημα TopLite. Την πυροβολαρχία συμπληρώνουν ένα αυτοκινούμενο όχημα διοίκησης και ελέγχου, οχήματα μεταφοράς και επαναφόρτωσης βλημάτων, οχήμα επισκευών και όχημα μεταφοράς ραντάρ. Το ραντάρ που μεταφέρεται είναι το EL/M-2084 της ELTA. Το συγκεκριμένο ραντάρ ανήκει σε μια ομάδα ραντάρ 4D AESA με πομποδέκτες Νιτριδίου του Γάλιου πολλαπλών λειτουργιών στις μπάντες S/C. Οι κύριες αποστολές του ραντάρ είναι, Επιτήρηση Αέρος, Αντιαεροπορική Άμυνα – Ραντάρ ελέγχου πυρός, Έγκαιρης προειδοποίησης και Ραντάρ αντιπυροβολικού και C-RAM. Το MMR ανιχνεύει υψηλά και χαμηλά ιπτάμενους στόχους, παρακολουθεί, ταξινομεί και δημιουργεί μια εικόνα κατάστασης αέρα σε πραγματικό χρόνο όλων των εναέριων στόχων όπως πλατφόρμες χαμηλής διατομής ραντάρ, UAV, τακτικά εναέρια όπλα, πυρομαχικά περιπλάνησης, τακτικούς βαλλιστικούς πυραύλους, βλήματα πλεύσης και βλήματα πυροβολικού καμπύλης τροχιάς. Το ραντάρ διατείθεται σε δύο διαμορφώσεις περιστρεφόμενο και στατικό. Το πρώτο έχει κάλυψη 360 μοιρών, μέγιστη εμβέλεια 475χλμ και κάλυψη καθ’ ύψος -7 έως 70 μοίρες και έρευνα σε ύψος τα 30 χλμ. Το δεύτερο κάλυψη (+/-) 65 μοίρες στο οριζόντιο και κάλυψη καθ’ ύψος -7 έως 90 μοίρες μέγιστη εμβέλεια 650χλμ και σε ύψος τα 30 χλμ. Οι δυνατότητες του συστήματος είναι προσβολή εναέριας απειλής σε εμβέλεια στα 1-80χλμ και υψόμετρο 20μ – 12χλμ.

Πύραυλοι Python 5 & Derby

Όλα τα ανωτέρω συστήματα SPYDER χρησιμοποιούν τους πιο προηγμένους πυραύλους αέρος-αέρος: τον μικρής εμβέλειας PYTHON 5 με διπλή ζώνη και ανιχνευτή υπέρυθρης απεικόνισης Imaging Infra-Red (IIR) & ερευνητή CCD, το I-DERBY – με ενεργό ραντάρ αναζήτησης και το I-Derby ER, με πυραυλοκινητήρα διπλού παλμού για μεγαλύτερες αποστάσεις. Τα SPYDER-MR και SPYDER-LR χρησιμοποιούν τους ίδιους πυραύλους με ένα πρόσθετο ενισχυτικό συγκρότημα πρόωσης. Όλοι αυτοί οι πύραυλοι μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για αποστολές αέρος-αέρος. Οι αεροεκτοξευόμενες εκδόσεις πετυχαίνουν ταχύτητα της τάξης των 4 mach.

Ο πύραυλος Python 5 είναι ο νέος πύραυλος αερομαχίας πολύ υψηλής ευκινησίας της Rafael. Ο Python 5 είναι μια εξέλιξη του Python 4 με συστοιχία εστιακού επιπέδου διπλής ζώνης και ανιχνευτή υπέρυθρης απεικόνισης (IIR) που παρέχει ένα πολύ ευρύ οπτικό πεδίο. Ο Python 5 διατηρεί την ίδια διαμόρφωση κατασκευής –  έλεγχο βήματος και εκτροπής, πτερύγια Canard σε σχήμα δέλτα και δύο πτερύγια ελέγχου περιστροφής και τον ίδιο κινητήρα πυραύλων, κεφαλή και πυροκροτητή – με τον πύραυλο Python 4. Το ευρύ οπτικό πεδίο επιτρέπει το LOAL σε γωνία μεγαλύτερη από 100° εκτός σημείου θέασης. Η αναζήτηση διπλής ζώνης παρέχει αυξημένο εύρος ανίχνευσης, βελτιωμένη διάκριση στόχων έναντι θορύβου του φόντου και χαμηλότερο ποσοστό πρόσκτησης ψευδούς στόχου.

Στη λειτουργία LOAL, τα δεδομένα στόχου μεταφέρονται από τη μονάδα διοίκησης και ελέγχου μέσω του εκτοξευτήρα στον πύραυλο. Τα συστήματα καθοδήγησης και ελέγχου του πυραύλου είναι ενεργά για τρεις φορές μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι για το προηγούμενο Python, επιτρέποντας στον πύραυλο να αντιμετωπίσει στόχους που κάνουν ελιγμούς αποφυγής. Η κεφαλή κατακερματισμού υψηλής εκρηκτικότητας είναι εφοδιασμένη με ενεργό πυροκροτητή εγγύτητας με λέιζερ. Ο πύραυλος έχει μήκος 3,1μ, διάμετρο 16 εκατοστά, εκπέτασμα 64 εκατοστά, βάρος 105 κιλών και φέρει γόμωση 11 κιλών.

Πύραυλος Derby

Ο πύραυλος Derby είναι ένας πύραυλος μεσαίου βεληνεκούς, ενεργής καθοδήγησης που αναπτύχθηκε αρχικά για τον ρόλο αέρος-αέρος. Ο πύραυλος αεράμυνας έχει δυνατότητα παντός καιρού και πέρα από την οπτική εμβέλεια.

Το Derby έχει παρόμοια σχεδίαση με τον πύραυλο Python. Ένα ενεργό ραντάρ ραδιοσυχνοτήτων / ανιχνευτής υπερύθρων, που αναπτύχθηκε από την IAI, είναι εγκατεστημένο στη μύτη του πυραύλου. Ο πύραυλος ενσωματώνει ένα προηγμένο προγραμματιζόμενο σύστημα ECCM. Το Derby λειτουργεί σε λειτουργία LOBL για εμπλοκή στόχων μικρής εμβέλειας και σε λειτουργία LOAL για εμπλοκές μεσαίου βεληνεκούς. Ο πύραυλος έχει μήκος 3,62μ, διάμετρο 16 εκατοστά, εκπέτασμα 64 εκατοστά, βάρος 118 κιλών και φέρει γόμωση 23 κιλών.

Και οι δύο πύραυλοι θεωρούνται Fire and Forget δίνοντας τη δυνατότητα στο σύστημα να εμπλέξει περισσότερους στόχους και να ανταπεξέλθει σε επιθέσεις κορεσμού.

Εν κατακλείδι, η ανάβαθμιση της ελληνικής αντιαεροπορικής άμυνας μπορεί να μην έχει μία μόνο λύση αλλά να είναι συνδυασμός λύσεων. Το πρόβλημα που θα μας απασχολεί σε όλα τα εξοπλιστικά προγράμματα είναι το πως θα βρεθεί η χρηματοδότηση αυτού του προγράμματος ανάμεσα σε πολλά άλλα εξίσου ή και ακόμη πιο κρίσιμα για την ελληνική άμυνα, σε συνάρτηση με την οικονομική στενότητα και την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Επίσης πρέπει να επισημάνουμε την κρισιμότητα της αναβάθμισης ολόκληρου του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης καθώς και την πλήρη διασυνδεσιμότητα όλων των αισθητήρων και όπλων για την μέγιστη αποτελεσματικότητα του θόλου που πρόκειται να δημιουργηθεί.