Ο Πρόεδρος της Τουρκίας, αλλά και οι αξιωματούχοι της, αναπτύσσοντας μια επίμονη στρατηγική κουλτούρα, θεωρούν το κράτος τους πολύ ισχυρό διεθνή παίκτη στον ανταγωνισμό ισχύος απέναντι στους παγκόσμιους παίκτες, όπως είναι οι ΗΠΑ και η Ευρώπη.
Γράφουν ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΑΪΛΑΣ και ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΡΙΒΑΣ* για το LIBERAL
*Ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΑΪΛΑΣ είναι Υποναύαρχος (εα), Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΡΙΒΑΣ είναι συντονιστής ΤΟΡΕΝΕ-ΙΔΙΣ, μέλος της Ομάδας Θαλάσσιας Στρατηγικής του ΕΛΙΣΜΕ.
Για όλες τις αδυναμίες της Τουρκίας, ως «Περιφερειακή Δύναμη», όπως πιστεύει για τον εαυτό της, και προκειμένου να αντισταθμίσει τη μακροχρόνια διάβρωση που ταλανίζει το πολιτικό της σύστημα και την εσωτερική δημοκρατική παρακμή, η Άγκυρα είναι όλο και περισσότερο πρόθυμη να αναλάβει υψηλούς κινδύνους-μερικές φορές απερίσκεπτα-ώστε να εξισορροπήσει τα μειονεκτήματά της, σε σχέση με την ισχύ των ανταγωνιστών της. Η ανάληψη/διαχείριση, υψηλού κινδύνου, είναι μια επικίνδυνη επιχείρηση για κάθε κράτος είτε έχει τη δυνατότητα να υποχωρεί ή όχι. Έτσι γεννούνται τα ερωτήματα:
- Η μη γραμμική στρατηγική που ακολουθεί η Τουρκία μπορεί να πετύχει τους σκοπούς της;
- Έχει πιθανότητες επιτυχίας υπέρ της;
- Μπορεί το χάος να είναι μια στρατηγική από μόνη της;
Σύμφωνα με τις δηλώσεις των Τούρκων αξιωματούχων, η απάντηση και στα τρία ερωτήματα είναι καταφατική. Οι Τούρκοι ηγέτες και στρατηγοί έχουν αναπτύξει ένα σύνολο μεθόδων αποσταθεροποίησης που αποσκοπούν στη διάδοση αναταραχών πέρα από τα σύνορά τους για στρατηγική δράση. Ο στόχος τους είναι να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο η πλευρά που αντιμετωπίζει καλύτερα το χάος κερδίζει. Προκειμένου να διευκολυνθεί αυτή η στρατηγική, η Τουρκία εδώ και καιρό εφαρμόζει μεθόδους υβριδικού πολέμου κάνοντας ακόμη και χρήση απειλών, παραπληροφόρησης, και ανατροπής διεθνών συμφωνιών.
Αυτή η στρατηγική είναι τόσο παλιά όσο και νέα, γι’ αυτό και δεν εκπλήσσει. Απλώς οι πόροι και η τεχνολογία αλλάζουν σήμερα. Συνδυάζει την έννοια του ασύμμετρου ανταγωνισμού που είναι αποτέλεσμα για ένα μη γραμμικό μέσο σύγκρουσης ενάντια μόνο στα κράτη και περιοχές όπου η Τουρκία έχει πλεονεκτήματα. Κεντρικό στοιχείο αυτής της στρατηγικής είναι η πληροφόρηση βούλησης για έκρηξη πολέμου. Αυτό έχει γίνει μια από τις κύριες απειλές μεταξύ Τουρκίας και Ελληνισμού με το «casus belli» και το πρωταρχικό διάνυσμα όπου η Άγκυρα υλοποιεί τη στρατηγική του χάους.
Το αυταρχικό σύστημα της Τουρκίας απολαμβάνει ισχυρών πλεονεκτημάτων αλλά και αδυναμιών κατά την εκτέλεση της στρατηγικής αυτής. Η κύρια δύναμη της είναι ο ίδιος ο αυταρχισμός της, παρέχοντας στην Άγκυρα μερικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στη διαχείριση της ψυχολογίας φόβου και της πολιτικής της δημιουργίας αποσταθεροποίησης στην περιοχή. Μια πρωταρχική αδυναμία είναι ότι οι προσπάθειες εκφοβισμού στη διασπορά της αστάθειας στην περιφέρειά της, μπορεί να προκαλέσει το φαινόμενο εξοστρακισμού από τους ισχυρούς παράγοντες, όπως το ΝΑΤΟ και την Τελωνειακή Ένωση της Τουρκίας με την ΕΕ, αλλά και τη διακοπή των ενταξιακών συνομιλιών με την ΕΕ.
Από την πλευρά μας σήμερα ο Ελληνισμός πρέπει να εξετάσει πλήρως τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να μετατρέψει τη τουρκική δυναμική και να αντιμετωπίσει τα τρωτά σημεία της Άγκυρας. Κάθε στρατηγική έχει αδύναμα σημεία, ακόμη και η στρατηγική του χάους. Για την καταπολέμηση της απειλής του χάους της τουρκικής στρατηγικής, ο Ελληνισμός με τους συμμάχους του, πιστεύουμε ότι δεν έχουν εξετάσει πλήρως τον τρόπο που μπορούν να αντιμετωπίσουν τα τρωτά σημεία της Άγκυρας με το σύνολο των εργαλείων της εθνικής ισχύος.
Μπορούμε να ξεκινήσουμε αφαιρώντας τις προβλέψιμες συνθήκες λειτουργίας αποσταθεροποίησης της Τουρκίας, για την εφαρμογή στρατηγικής χάους, και να την οδηγήσουμε προς μια βιώσιμη τελική κατάσταση στην οποία θα επιστρέψει στα «κανονικά» στρατηγικά πρότυπα συμπεριφοράς. Αυτό μπορούμε να το επιτύχουμε με τα ακόλουθα βήματα:
- Συνειδητοποιώντας, στο εσωτερικό της Ελλάδος , αλλά και με παρεμβάσεις στο διεθνή παράγοντα, ότι η Τουρκία βλέπει το διεθνές σύστημα πολύ διαφορετικά από ό, τι είναι στην πραγματικότητα.
- Προσεγγίζοντας, τις σχέσεις μας με την Τουρκία για την κατανόηση ότι η χρήση των όρων όπως «Διεθνές Δίκαιο» και «εθνική κυριαρχία» είναι πρωταρχικά εργαλεία και απαιτείται σεβασμός. Οι ηγέτες της Άγκυρας προκαλούν χρησιμοποιώντας αυτές της έννοιες για ad hoc πλεονεκτήματα που καταλήγουν στον εαυτό τους.
- Κατανοώντας, ότι η χρήση του υβριδικού πολέμου από μέρους της Τουρκίας έχει έναν σκοπό, τον αντανακλαστικό έλεγχο. (Ένας τέτοιος έλεγχος επιτυγχάνεται με λεπτότητα πείθοντας τους αντιπάλους της Τουρκίας ότι ενεργούν για τα ιδιοτελή τους συμφέροντα, και στην πραγματικότητα οι τούρκοι ακολουθούν τον εθνικό τους όρκο.)
- Εργαλειοποιώντας με τη διπλωματία τις συμφωνίες με εταίρους και συμμάχους για επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία για τη συνεχή ρεβιζιονιστική της συμπεριφορά και τη διασπορά του χάους.
Όταν κάνουμε λόγο για «χάος», τότε μπορούμε να κάνουμε τους εξής συνειρμούς: Το χάος οφείλει να διαχωριστεί επιστημολογικά από τον «υβριδικό πόλεμο» ή από την «οξεία ισχύ». Η μη ταύτισή τους προκύπτει από την αιτιώδη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, ο «υβριδικός πόλεμος» είναι μέσο πρόκλησης χάους. Μια χαοτική κατάσταση, εμπεριέχει ως υποσύνολό της τον «υβριδικό πόλεμο» ή την «οξεία ισχύ». Τι κατοχυρώνει το χάος σε εκείνον που το ασπάζεται; Πώς συνδέεται με την «ανατολική στρατηγική»; Ας δούμε πώς η Τουρκία εφαρμόζει όλα αυτά.
Σύμφωνα με τον Nicholas Taleb, δημιουργό του έργου «Ο Μαύρος Κύκνος: Ο Αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου», ένα χαρακτηριστικό του απρόβλεπτου και μη συμμετρικού γεγονότος, έρχεται αφού εκδηλωθεί. Ποιο είναι αυτό; Η a posteriori ερμηνεία του ως «λογικού». Η αιτιώδης σχέση που ακολουθεί αφού εκδηλωθεί έχει την τάση του τέλειου εξορθολογισμού.
Παρόλα αυτά, πριν και κατά τη διάρκεια εκδήλωσης, ο εξορθολογισμός απουσιάζει. Για παράδειγμα. Η Τουρκία 15 μέρες πριν, ζήτησε άδεια για να εισέλθει στο FIR Αθηνών. Μετά από 7 μέρες, έβγαλε 17 πλοία στο Αιγαίο. Ενώ διαρκώς εξαπολύει απειλές για πόλεμο με την Ελλάδα, δημιουργεί αρνητικό κλίμα στις ελληνοαλβανικές σχέσεις μετά την ανακοίνωση του πρώην Έλληνα ΥΠΕΞ για επέκταση των χωρικών υδάτων μας στο Ιόνιο. Στην Κύπρο η Τουρκία, λόγω της αμερικανικής παρουσίας, δεν μπορεί να κάνει πολλά. Έτσι, προσπαθεί να δημιουργήσει πρόβλημα στο ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, διευρύνοντας την βεντάλια απειλών (σε Βουλγαρία και Ρουμανία). Όλα αυτά, γίνονται ταυτόχρονα. Η κατάσταση χάους έχει σημαντικές επιπτώσεις για τον αντίπαλο: Στόχος της δημιουργίας χαοτικού πεδίου είναι η παράλυση του αντιπάλου. Το ανθρώπινο δυναμικό που αποφασίζει και εκτελεί τα σχέδια άμυνας μιας χώρας παρουσιάζουν κόπωση λόγω της συνεχούς άγνοιας της κατάληξης μιας τακτικής κίνησης εκείνου που απειλεί.
Ο «υπνωτισμός» του αντιπάλου, είναι η προϋπόθεση για την εξαπάτησή του μέσω του αιφνιδιασμού. Το χάος εγγυάται και τον υπνωτισμό και την εξαπάτηση και τον αιφνιδιασμό. Στοιχεία που άλλωστε υπάρχουν έντονα στην ανατολική στρατηγική. Ένα έξοχο παράδειγμα από την αρχαιότητα, που βοηθά να κατανοήσουμε αυτού του τύπου την εξαπάτηση η οποία εκδηλώνεται με χαοτικό τρόπο, είναι η Μάχη του Υδάσπη μεταξύ του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Ινδού Πώρου. Για πολύ καιρό, ο Μέγας Αλέξανδρος εφάρμοσε τον υπνωτισμό μέσω σημάτων εξαπάτησης (κινητοποίηση μπρος-πίσω του στρατού του κατά μήκος του ποταμού) μέχρι ο Πώρος να πειστεί ότι απλώς εφαρμόζεται ένα bluffing game.
Σκοπός άρα της δημιουργίας χάους είναι η διάλυση όλων των συμμετρικών σχεδίων που έχουν εκπονηθεί για την αντιμετώπιση ενός εχθρού. Πώς αντιμετωπίζεται μια τέτοια κατάσταση; Με τον ίδιο τρόπο. Αν η επιθυμία μας είναι η ειρήνη τότε οφείλουμε να στοχεύσουμε στην ισορροπία. Οφείλει δηλαδή ο αντίπαλος να γνωρίζει ότι το χάος που επιθυμεί να επικρατήσει, μπορούμε να το εφαρμόσουμε και εμείς ώστε να φορτώσουμε με ερωτηματικά τους τρόπους αντιμετώπισης που επιθυμεί να σχεδιάσει.
Συμπεράσματα
Εκτιμάμε ότι η επιχειρησιακή σχεδίαση για την όποια ένταση, κρίση ή θερμό επεισόδιο, περιλαμβάνει περίπλοκα σενάρια και παιχνίδια πολέμου από όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές που αναμιγνύονται, συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών επιλογών που σχετίζονται με προηγμένα οπλικά συστήματα.
Η κλιμάκωση-αποκλιμάκωση, πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτού του στρατιωτικού σχεδιασμού μας.
Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με πολύπλοκες πολιτικές και λήψη στρατηγικών αποφάσεων που περιπλέκονται ακόμη περισσότερο λόγω της αλληλεπίδρασης των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, των δυνάμεων που εμπλέκονται. Ο Ελληνισμός σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι της έναρξης εκμετάλλευσης του θαλασσίου πλούτου καλείται να διατηρήσει, με κάθε κόστος, σταθερά εδραιωμένη κυρίως τη ναυτική διπλωματία και να κατέχει ναυτική ισχύ ικανή και αποτρεπτική, με σκοπό να χρησιμοποιείται για την υποβοήθηση των θέσεων μας σε καθημερινή βάση.
