Για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, οι χώρες της Βαλτικής ελέγχονταν από τη Σοβιετική Ένωση, το μεγαθήριο που βρίσκεται στα ανατολικά τους. Σήμερα, τρεις δεκαετίες μετά την ανεξαρτητοποίησή τους από τη Μόσχα, τα απομεινάρια αυτής της κυριαρχίας εξακολουθούν να είναι σκορπισμένα στην περιοχή.
*Ο RICK NOACK είναι ανταποκριτής της «Washington Post» στο Βερολίνο. Το κείμενο έχει δημοσιευτεί στη Washington Post, αναδημοσιεύτηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και το HELLAS JOURNAL
Το ίδιο ισχύει για τις οικονομίες τους. Μέχρι πρόσφατα, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Λετονία και η Λιθουανία εξαρτώντο κατά 100% από το ρωσικό φυσικό αέριο για τις ενεργειακές τους ανάγκες.
Τώρα, οι χώρες της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας προσπαθούν να δώσουν τέλος σε αυτή την εξάρτηση. Η Φινλανδία και η Εσθονία κατασκευάζουν τον Balticconnector, έναν νέο μεγάλο αγωγό ανάμεσα στις δύο χώρες που θα μεταφέρει φυσικό αέριο στη Φινλανδία από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες. Θα είναι ο πρώτος αγωγός που θα φτάνει στη Φινλανδία και δεν θα ξεκινά από τη Ρωσία.
Παρόμοιοι αγωγοί στην περιοχή έχουν ήδη αναγκάσει τον ρωσικό ενεργειακό γίγαντα Gazprom να μειώσει τις τεχνητά υψηλές του τιμές. Τα οφέλη όμως δεν είναι μόνο οικονομικά. «Είναι το τελευταίο βήμα για την εξουδετέρωση της σοβιετικής κληρονομιάς στην περιοχή», λέει ο Εμετ Τουόχι, ερευνητής στην Εσθονική Σχολή Διπλωματίας.
Την ίδια στιγμή, το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης Ευρώπης συνδέει ακόμη πιο στενά το ενεργειακό του μέλλον με τη Μόσχα. Η Ρωσία κατασκευάζει τον αγωγό Nord Stream 2 που θα διπλασιάσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς τη Γερμανία.
Ο αγωγός αυτός έχει φέρει σε αντιπαράθεση τις χώρες που χρειάζονται το φυσικό αέριο της Ρωσίας με εκείνες που θεωρούν αυτή τη σχέση ως άλλον ένα τρόπο ανάμιξης της Ρωσίας στις ευρωπαϊκές υποθέσεις.
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το φυσικό αέριο έχει αποφασιστική σημασία: αυτή τη στιγμή καλύπτει το ένα τέταρτο των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ, οι οποίες αυξάνονται.
Το ένα τρίτο του αερίου της ΕΕ προέρχεται από τη Ρωσία και η Μόσχα ελπίζει να αυξήσει περαιτέρω αυτό το μερίδιο. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, η Gazprom κατασκευάζει δύο νέους αγωγούς προς την Ευρώπη. Ο ένας από αυτούς, ο Turkish Stream, θα καλύπτει τις ανάγκες της νότιας Ευρώπης μέσω Τουρκίας και Ελλάδας. Ο άλλος είναι ο Nord Stream 2, που θα καταλήγει στη βόρεια Γερμανία και θα καλύπτει μεταξύ άλλων μεγάλες χώρες της δυτικής Ευρώπης.
Οι χώρες της δυτικής Ευρώπης ελπίζουν ότι η επέκταση των εμπορικών τους σχέσεων με τη Ρωσία θα μειώσει τις εντάσεις, αλλά οι επικριτές του Nord Stream 2 φοβούνται ότι το σχέδιο θα καταστήσει την Ευρώπη ακόμη πιο ευάλωτη στις πολιτικές πιέσεις της Ρωσίας.
Οι επικριτές αυτοί έχουν έναν ισχυρό σύμμαχο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πιέζουν τους τελευταίους μήνες τη Γερμανία να σταματήσει τις εργασίες του αγωγού. «Αν η Γερμανία δεν αλλάξει αμέσως ρότα», είπε ο πρόεδρος Τραμπ στην πρόσφατη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, «η εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια θα είναι πλήρης». Ο Λευκός Οίκος εξέτασε κάποια στιγμή ακόμη και την επιβολή κυρώσεων για να σταματήσει το σχέδιο.
Με την Ουάσινγκτον στην επίθεση, οι χώρες της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης αισθάνονται ότι μπορούν να εντείνουν την κριτική τους. Ο πολωνός πρόεδρος Αντρέι Ντούντα χαρακτήρισε τον Nord Stream 2 «τεράστια απειλή» όταν επισκέφθηκε στα μέσα Σεπτεμβρίου τον Λευκό Οίκο. Ανάλογες δηλώσεις έκανε τον Ιούλιο και ο εσθονός υπουργός Εξωτερικών Σβεν Μίκσερ.
Η διαμάχη Ουκρανίας-Ρωσίας
Πολλές από τις χώρες αυτές θυμούνται ακόμη την αντιπαράθεση που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2005 ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρωσία. Η Μόσχα κατηγορούσε το Κίεβο ότι αποθήκευε φυσικό αέριο που προοριζόταν για άλλες χώρες της ΕΕ κι έτσι δεν πλήρωνε για τη δική της κατανάλωση. Η διαμάχη κλιμακώθηκε το 2009, όταν η Ρωσία σταμάτησε να τροφοδοτεί με αέριο την Ουκρανία, με αποτέλεσμα να πληγούν οι χώρες που εξαρτώνται από το ρωσικό αέριο.
Η Ρωσία και η Γερμανία αποφάσισαν τότε ότι χρειάζονται νέοι αγωγοί που δεν θα περνούν από την Ουκρανία. Τα πράγματα όμως περιεπλάκησαν τον Ιούνιο του 2014, όταν σημειώθηκε μια φιλοευρωπαϊκή εξέγερση στην Ουκρανία που οδήγησε στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Ο νέος ενεργειακός αποκλεισμός της Ουκρανίας έλαβε τέλος ύστερα από ευρωπαϊκές πιέσεις, αλλά το Κίεβο και άλλες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες φοβούνται ότι δεν θα έχουν κάλυψη όταν η δυτική Ευρώπη αρχίσει να δέχεται αέριο από άλλους αγωγούς.
Αλλά και στην ίδια τη Γερμανία, ο Nord Stream 2 έχει δεχθεί κριτική λόγω των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Γεωργία, την Ουκρανία και τη Συρία. Οι πιέσεις αυτές όμως δύσκολα θα αποδώσουν. «Η Γερμανία ήταν ανέκαθεν μια από τις χώρες της ΕΕ με τις πιο φιλικές σχέσεις με τη Ρωσία», λέει ο Αντρέας Χάινριχ, ένας ερευνητής από το Πανεπιστήμιο της Βρέμης.
Η δυτική Ευρώπη έχει πράγματι λίγες εναλλακτικές λύσεις. Η Βρετανία, η Νορβηγία και η Ολλανδία είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί φυσικού αερίου στη βόρεια και δυτική Ευρώπη, αλλά στηρίζονται σε αποθέματα φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα τα οποία συρρικνώνονται.
Οι ποσότητες αυτές θα αντικατασταθούν είτε από ρωσικό φυσικό αέριο είτε από υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Η νέα τεχνολογία εξόρυξης έχει ήδη καταστήσει τις ΗΠΑ τον μεγαλύτερο παραγωγό φυσικού αερίου στον κόσμο και η χώρα αυτή ελπίζει να γίνει και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG. Ήδη κατασκευάζονται έξι νέοι ευρωπαϊκοί τερματικοί σταθμοί LNG, με τους περισσότερους στους πρώην σοβιετικούς δορυφόρους.
Σύμφωνα πάντως με τον Ντίτερ Κεμπφ, τον πρόεδρο της Ένωσης Βιομηχάνων της Γερμανίας, το LNG δεν θα αποτελέσει ποτέ μια πραγματική εναλλακτική λύση στο ρωσικό φυσικό αέριο γιατί η μεταφορά του δια μέσου του Ατλαντικού είναι πολύ ακριβή.
